Veel losse
eindjes in eerste filosofisch gesprek over de toestand van de democratie
Het Filosofisch
Kwintet neemt dit seizoen de toekomst van de democratie onder de loep. Stamgasten
zijn schrijver en sinoloog Ian Buruma en historicus Phillip Blom, die beiden meerdere
keren aanschuiven, Buruma de eerste twee en Blom de laatste drie keer. De eerste
uitzending gaat over het gevaar voor de democratie van de identiteitspolitiek,
die tegenstellingen verscherpt. Vanuit de Gerardus Majellakerk in Amsterdam
Oost praten Buruma, filosofe Ivana Ivkovic, journalist Casper Thomas van De
Groene Amsterdammer en politicoloog Ghassan Dahhan over dit onderwerp onder
leiding van Clairy Polak.
Polak opent met Het einde van de geschiedenis en de laatste mens (1992) van Francis
Fukuyama, een iconische studie waarin het einde van de politieke strijd en de
overwinning van het neoliberalisme werd beschreven. Buruma zegt dat de ideeën
achterhaald zijn, maar dat het een beroemd boek blijft. Dahhan was zeven jaar
oud toen het uitkwam en vindt een wereld waarin consensus heerst zelfs niet
gewenst. We hebben een weerwoord nodig om onze identiteit te bepalen. Ivkovic
die nog in Servië woonde toen het boek verscheen, vindt nog steeds dat het
neoliberalisme het enig overgebleven systeem is dat de norm stelt en dat er,
hoewel er problematische kanten aan zitten, geen alternatief voor bestaat.
Thomas zegt dat er nog een tweede deel van het boek is, waarin Fukuyama
schrijft dat de mens in opstand zal komen tegen het systeem omdat men behoefte
heeft aan een identiteit.
Polak vraagt
waar de tegenstelling tussen de witte mensen in de kerk en de vele hoofddoeken
daarbuiten op wijst. Het leidt tot een interessante uitwisseling over de waarde
van subculturen. Buruma zegt dat de segregatie in Amsterdam veel minder groot is
dan in de Verenigde Staten. De groep van de laagopgeleiden heeft volgens hem
geen duidelijke identiteit. Dahhan was erover verbaasd in het zakencentrum van
Londen, waar hij woonde, zwarte mannen of mannen met tulbanden aan te treffen,
die nette pakken en aktetassen droegen. Hij denkt dat men behoefte heeft om
zich te onderscheiden van anderen en dat dit moeilijker is als het vijandsbeeld
verdwenen is. Ivkovic vreest dat zich een scheiding voltrekt, maar dat niet
elke opdeling problematisch is. Thomas stelt dat een identiteit voor een deel
vastligt en dat je daar niets aan kunt doen.
Polak brengt het
probleem van de identiteitspolitiek ter sprake, waarin de belangen van groepen
hoger worden aangeslagen dan het gedeelde belang.
Buruma komt nog
eens terug op Fukuyma die uitging van een universalistische ideologie, zoals in
het christendom geldt, maar dat het Chinese model heel anders in elkaar zit.
Actie en reactie volgen elkaar op. De Duitse romantiek was een reactie op
Napoleon. Het neoliberalisme heeft de strijd in het Westen voor meer
egalitarisme overgenomen. Thomas stelt dat er botsende ideeën over de politiek
leven, namelijk gericht op consensus of gericht op maatschappelijke strijd.
Polak vraagt of
de klassenstrijd is overgegaan in identiteitspolitiek.
Ivkovic
antwoordt dat de val van de Muur een vacuüm teweeg heeft gebracht die door de
identiteitspolitiek wordt opgevuld. Buruma vindt dat links een deel van de
schuld daaraan heeft omdat het de handen aftrok van de arbeidersklasse. Volgens
Thomas wonen we in een geglobaliseerde wereld waarin sommigen zich bedreigd
voelen. Buruma ziet dat als de nieuwe klassenstrijd. Politiek gaat daarbij over
het verdedigen van belangen van groepen.
Polak wil weten
waarom er door politici zo gehamerd wordt op de slechtheid van de wereld.
Buruma denkt dat
het komt door de Angelsaksische hybris over de overwinning van het neoliberale
systeem. Volgens Dahhan geeft het tribale idee houvast. Noord-Afrikanen
begrijpen niet dat Europeanen zo ontevreden zijn terwijl ze het zo goed hebben.
Hij denkt dat dit komt omdat Europa niemand meer te verslaan heeft. Ook Ivkovic
vindt een vijandbeeld belangrijk voor een identiteit. Populisten schermen met
utopische beelden van een volk dat leeft in veiligheid. Polak ziet vooral
mensen die de confrontatie zoeken. De verdere discussie gaat over het voeren
van strijd over belangen of over identiteit. Buruma brengt de ontzuiling in de
jaren zestig in als een reactie op de verzuilde samenleving. Dahhan denkt dat
er eerder sprake is van herzuiling met daarbij een allochtone zuil.
Polak vraagt op
de man af of identiteitspolitiek de democratie bedreigt.
Thomas vindt
volmondig van wel. De samenleving raakt steeds meer versnipperd. Dahhan vindt
het naast elkaar bestaan van verschillende identiteiten geen probleem zolang er
maar geen hekken om heen staan. Verder gaat het gesprek over de oordeel van de
politieke situatie in de Westerse wereld. Buruma ziet Macron als een lichtpunt.
Hij vindt het ook moeilijk te zeggen in hoeverre de democratie verbouwd moet
worden. De toestand in de verschillende Europese landen verschilt nogal van
elkaar. Dahhan vindt de woede onder burgers geen slechte zaak. De stellingname
van populisten dwingt respect af.
Polak eindigt
ermee dat ze er niet echt uit zijn gekomen, dat niet duidelijk is geworden hoe
het gevaar van de identiteitspolitiek gekeerd moet worden maar de komende weken
wordt nog genoeg over het onderwerp van gedachten gewisseld. Zelf denk ik dat
daarbij ook andere vormen van democratie dan de parlementaire aan de orde
moeten komen en ook de strijd tegen de klimaatverandering. Het was vreemd dat
het idee van Ivkovic dat de liberale ideologie die heer en meester is, niet
werd weersproken.
Hier meer informatie over de nieuwe serie op de site van Human.
..
Geen opmerkingen:
Een reactie posten