Halfjaarbericht Allerhande maar vooral literatuur, 30 juni 2017

Alles op de schop voor een nieuwe blik en een nieuwe weg

De wereld waarin we leven is een onzekere die behoorlijk op drift is geraakt. Daar kan men twee kanten mee op. Het is gemakkelijk om het negatieve ervan te zien en de kont tegen de krib te gooien, maar niet veel moeilijker om verheugd te zijn over tendensen die een betere, vrije samenleving aankondigen. Die vallen af te leiden uit de ongebroken wil van mensen overal in de wereld om geweldloos te strijden voor recht en eerlijkheid. Van de Nederlandse politiek hoeven we in dit verband niet veel te verwachten, zeker niet nu de onderhandelingen voor een nieuwe regering onder leiding van Gerrit Zalm gevoerd worden. Dat soort aanvoerders houdt achterhoedegevechten net als Trump met zijn aanbidding van de mijnwerker.

Alles gaat op de schop. De oude vertrouwde tegenstelling tussen kapitaal en arbeid heeft aan kracht ingeboet. Het teruggrijpen naar oude socialistische kaders is een achterhaald idee omdat daarin de staat teveel macht krijgt toebedeeld, terwijl het geloof in de markt de laatste decennia zichtbaar op een fiasco is uitgelopen. Een documentaire als No Rio e no mar (2016) is een goed voorbeeld dat laat zien hoe barbaars de neoliberale gesteldheid is. Alleen de winsten van enkelingen tellen, de massa wordt aan zijn lot overgelaten. In een groot aantal aangrijpende portretten laat Nobelprijswinnares Svetlana Alexijevitsj in Het einde van de rode mens (2016) zien dat Russische burger helemaal niets ziet in de markt maar ook niet terug wil naar de terreur van de staat. Helaas wordt de bevolking daar - en in Turkije - zodanig door de media gemanipuleerd dat de stem van gewone mens bezwijkt onder de retoriek. Het is maar goed dat er journalisten en schrijvers zijn die die stem levend houden. 

De problemen van vandaag de dag vragen om een nieuwe benadering. De klimaatsverandering is een krachtige aanjager die voorkomt dat we bij de pakken neer gaan zitten en er alles aan doen om te zorgen dat de aarde leefbaar blijft voor de generaties die na ons komen. De problemen van migratie vragen eveneens een nieuwe aanpak om te voorkomen dat nog meer volwassenen en kinderen tussen wal en schip vallen, zoals Jamie Roberts in War child toont. Wellicht moeten we beter luisteren naar Leoluca Orlando, de burgemeester van Palermo die een fris geluid laat horen waarbij de bureaucratische oplossingen in de Nederlandse politiek schril afsteken.

Burgerinitiatieven vormen een nieuw antwoord op vragen over vormen van duurzame energie. Het is belangrijk dat al die initiatieven in een bestuurlijk kader worden vastgelegd. De acties aan de basis moeten door een internationale verdragen worden geratificeerd. De macht van de nationale staten zal daardoor afnemen, waardoor nationale gevoelens een meer bescheiden plaats krijgen naast gevoelens voor de regio, de eigen gemeenschap en - niet te  vergeten -  de wereldgemeenschap als geheel. 

De veranderingen gelden ook voor de verhouding tussen man en vrouw. Mensen hoeven minder in een strak keurslijf te leven. De documentaire Genderbende liet zien hoeveel gelukkiger we worden met een beetje verwarring.

Rosemarie Buikema beschrijft in Revoltes in de cultuurkritiek de belangrijke rol van kunst in het proces van maatschappijverandering. Marjolein van Heemstra liet in de toneelvoorstelling Zohre zien dat men heel creatief kan omgaan met de eigen gevoelens in verhouding tot nieuwkomers. In een gesprek met Carolina Lo Galbo over haar boek En we noemen hem stelde ze onze eigen vooringenomen standpunten rond racisme en kolonialisme aan de kaak. Ze is niet de enige. In het debat rond migratie zal deze stem duidelijker gehoord worden. The reality of the virtual van Zizek zal de virtuele werkelijkheid doen verschrompelen. Ook al is Moeders Zondag van Graham Swift niet doorgedrongen tot de shortlist van de Europese literatuurprijs 2017,  de prijs op zich toont aan dat de Britten een vooraanstaand lid van de Europese cultuur zijn en blijven.

Hier mijn bespreking van Genderbende,

hier die van Revoltes in de cultuurkritiek,

hier die van Moeders Zondag,

hier die van Zohre,

hier die van No Rio e no mar,

hier die van Het einde van de rode mens,

hier die van Siciliaanse lente,

hier die van War child.

Hier mijn verslag van het gesprek over En we noemen hem,

hier dat van The reality of the virtual.