Welcome, reader! According to Antony Hegarty in this second decade of the new century our future is determined. What will it be? Stays all the same and do we sink away in the mud or is something new coming up? In this blog I try to follow new cultural developments.

Welkom, lezer! Volgens Antony Hegarty leven we in bijzondere tijden. In dit tweede decennium van de eenentwintigste eeuw worden de lijnen uitgezet naar de toekomst. Wat wordt het? Blijft alles zoals het is en zakken we langzaam weg in het moeras van zelfgenoegzaamheid of gloort er ergens iets nieuws aan de horizon? In dit blog volg ik de ontwikkelingen op de voet. Als u op de hoogte wilt blijven, kunt u zich ook aanmelden als volger. Schrijven is een avontuur en bloggen is dat zeker. Met vriendelijke groet, Rein Swart.

Laat ik zeggen dat literaire kritiek voor mij geen kritiek is, zolang zij geen kritiek is op het leven zelf. Rudy Cornets de Groot.

Do not go gentle into that good night, Old age should burn and rage at close of day; Rage, rage against the dying of the light. Dylan Thomas.

Het is juist de roman die laat zien dat het leven geen roman is. Bas Heijne.

In het begin was het Woord, het Woord was bij God en het Woord was God. Johannes.



dinsdag 20 juni 2017

Recensie: De held van onze tijd (1994), Michail Lermontov


Verhaal dat aan de wieg staat van de Russische literatuur

De held van onze tijd, oorspronkelijk in 1840 verschenen, is een raamvertelling over de belevenissen van Petsjorin, een Russische legerofficier in de negentiende eeuw in de Kaukasus. De wijze waarop Lermontov hem voor het voetlicht brengt, getuigt van een grote geest. Vooral omdat hij zo menselijk schrijft. Alvorens we een blik krijgen in het dagboek van Petsjorin, wordt de officier geïntroduceerd aan de hand van een enkele bijzondere vertellingen. Daaraan vooraf nog weer gaat een soort voorwoord, dat volgens Lermontov gewoonlijk door de lezer wordt overgeslagen. Hij betreurt dat, zeker voor de jongere generatie die slecht opgevoed is en van sarcasme geen kaas gegeten heeft. ‘Ons publiek lijkt op een boertje dat een gesprek tussen twee diplomaten van vijandelijke mogendheden opvangt en ervan overtuigd is dat zij hun eigen regering verraden omwille van hun persoonlijke, innige vriendschap.’ Lermontov geeft verder aan dat zijn boek een portret is van de kwalen van zijn hele generatie en dat hij ook niet weet wat de remedie zou kunnen zijn.

De verhalen van Lermontov blinken uit door intriges. In Bela gaat het om een ontmoeting tussen de verteller en kapitein Maxim Maximytsj in de Kaukasus. Daar speelt zich het verhaal af dat Maxim aan Lermontov vertelt over zijn avontuur met de Rus Petsjorin. Ze bezoeken een bruiloft waar ze de knappe vorstendochter Bela ontmoeten die begeerd wordt door een groot aantal mannen waaronder Petsjorin. De laatste geeft zijn paard in aan de broer van Bela ruil voor zijn zus. Veel plezier heeft hij echter niet aan haar. De verteller merkt tussendoor over de bergachtige omgeving op: ‘Telkens sloeg het bloed naar mijn hoofd, maar al mijn aderen tintelden van pure vreugde en ik voelde me vrolijk omdat ik me zo hoog boven de wereld bevond. Een kinderlijk gevoel, dat zal ik niet loochenen. Zodra we ons van de maatschappelijke orde verwijderen en dichter bij de natuur komen, worden we immers weer kinderen, of we willen of niet. Alles wat we hebben aangeleerd valt van ons af en ons hart wordt weer net als het ooit geweest is en ooit, wie weet, weer worden zal.’   

In het tweede verhaal, dat de titel draagt Maxim, de reisgezel van Lermontov, krijgen we een portret te lezen van de fysieke gestalte van Petsjorin, waarbij Lermontov meteen zijn indrukken relativeert. ‘Het is mogelijk dat al deze dingen alleen maar bij me opkwamen omdat ik een aantal bijzonderheden van zijn leven kende, en op een ander zou zijn uiterlijk wellicht een heel andere indruk hebben gemaakt. Maar aangezien u alleen van mij en van niemand anders over hem te horen zult krijgen, moet u met deze portrettering genoegen nemen.’

Vervolgens vernemen we over de avonturen van Petsjorin vanuit zijn dagboek, dat Lermontov weer van Maxim ontvangen heeft. ‘Lezing van deze aantekeningen overtuigde me van de oprechtheid van de auteur, doordat hij zijn eigen zwakheden en gebreken zo meedogenloos uit de doeken doet.’
Lermontov schat hem hoger dan Rousseau die zijn bekentenissen voorlas aan zijn vrienden. De titel van het boek zegt genoeg over de eigen mening van Lermontov over Petsjorin. Of dat een kwestie van boze ironie is valt te bezien. Centraal in het dagboek staat de verhouding met een knappe Russische prinses Mary tijdens een reis door de Kaukasus. Op weg ernaartoe beleeft Petsjorin in Tamanj al een fantastisch avontuur. De overnachting bij een vreemd gezinnetje met een blinde zoon en een goedlachse achttienjarige dochter, raakt de lezer niet snel kwijt. Het vervolg dat zich afspeelt in kuuroord Pjatikgorsk wordt met data aangegeven, om te beginnen met 11 mei, een dag in het voorjaar waarin de gevoelens het heftigst zijn. Soldaat Groesjnitski, die Petsjorin al kende van het front, is verliefd op de prinses en Petsjorin pakt haar van hem af, niet omdat hij van haar houdt, maar om een schuld te vereffenen met zijn vrouw Vera, die inmiddels met een andere man getrouwd is. Net als in de eerste verhalen is de intrige behoorlijk complex. Eerzucht en machtsdrift bij Petsjorin spelen een belangrijke rol. Het draait uit op een duel met Groesjnitski die daarbij om het leven komt, terwijl Petsjorin zelf beseft dat hij zijn bestemming heeft gemist.

In een soort toegift, De fatalist geheten, horen we over een weddenschap tussen een luitenant en anderen ten aanzien van de voorbeschikkingsleer, waarbij Petsjorin aan het langste eind trekt, al is dit voor hem een schrale troost.

 Bijzonder is hoe Lermontov de lezer aan zich bindt, zelfs door in het eerste verhaal op te merken dat de lezer wel een paar bladzijden kan overslaan als die benieuwder is naar de afloop dan naar de natuuromschrijvingen en reisaantekeningen. De inhoudelijke gegevens komen overeen met feiten uit het leven van Lermontov die uiteindelijk zelf ook in een duel stierf.

Hans Boland wijst er in de Verantwoording op dat De held van onze tijd aan de wieg stond van de Russische literatuur en dat alle grote schrijvers uit de geestkracht van Lermontov geput hebben. Petjsjorin staat symbool voor de overtollige mens die later nog vaak beschreven wordt. Boland heeft voor een bepaald lidwoord in de titel gekozen op grond van drie redenen: de historische dimensie van het boek is alleen maar toegenomen, vanwege het sarcasme dat Lermontov eigen is en om het cliché te vermijden.

Geen opmerkingen:

Een reactie posten