Tim de Mey over Het voordeel van de twijfel, VPRO Boeken, 5 april 2015

Een zebra is geen zwart wit geverfde ezel

De Vlaamse filosoof Tim de Mey doceert in Rotterdam en in Gent en wil met zijn boek Het voordeel van de twijfel twijfel zaaien in ons hoofd om betere vragen te oogsten. Kritisch zijn is op de eerste plaats kritisch zijn op zichzelf. Men moet durven twijfelen aan de eigen opvattingen. In zijn boek staan wat dat betreft de nodige denkexperimenten.

Wim Brands haalt Rilke aan die zegt dat uw twijfel een goede bondgenoot kan zijn als u hem opvoedt en vraagt aan De Mey wat twijfel eigenlijk is.

Het overwegen van alternatieven, zegt De Mey stellig. Het kan daarbij gaan om handelingen, zoals de keuze voor een trui of een jasje als je bij VPRO Boeken gaat opdragen of om een heel wereldbeeld. In dat laatste geval is de twijfel meer theoretisch van aard. Deze laatste soort twijfel is zijn lust en zijn leven. De Mey vroeg zich als kind al af hoe de wereld er anders uit zou kunnen zien en of het geen laboratorium was waarin hij ontdekkingen kon doen.

Brands toont een fragment uit Himmel über Berlin waarin een gedicht voor van Peter Handke voorkomt over dit soort theoretische vragen.

Als das Kind Kind war,
war es die Zeit der folgenden Fragen:
Warum bin ich ich und warum nicht du?
Warum bin ich hier und warum nicht dort?
Wann begann die Zeit und wo endet der Raum?
Ist das Leben unter der Sonne nicht bloß ein Traum?
Ist was ich sehe und höre und rieche
nicht bloß der Schein einer Welt vor der Welt?
Gibt es tatsächlich das Böse und Leute,
die wirklich die Bösen sind?

Wie kann es sein, daß ich, der ich bin,
bevor ich wurde, nicht war,
und daß einmal ich, der ich bin,
nicht mehr der ich bin, sein werde?

Brands meent dat elk jongetje zich deze vragen stelt, maar dat men daarmee ophoudt. 

De Mey zegt dat men dit soort vragen leert afblokken omdat ze te complex zijn. Het doordenken van dit soort vragen en het afwegen van oplossingen is in het geheel niet verlammend maar juist heel inspirerend.

Brands brengt Rear window van Hitchcock ter sprake, waarin de rechercheur niet deduceert ofwel afleidt, maar abduceert. Vanuit zintuiglijke ervaringen komt hij tot een hypothese over de dader. De camera gaat van het ene naar het andere huis en ziet wat daar loos is. In ons eigen onderzoek naar de wereld volgen wij deze werkwijze ook. Veronderstellen levert meer op dan afleiden. Centraal in Het voordeel van de twijfel staat echter dat we, vanwege de vele alternatieven, nooit zeker van onze veronderstellingen kunnen zijn.

Brands begint over de krekelschool in De kleine Johannes (1885) van Frederik van Eeden. 

De Mey vertelt dat Johannes bij de meester van de krekelschool komt die vertelt dat zijn leerlingen slechts een aantal beperkte zekerheden hebben zoals over de aantal duinen en vijvers in de omgeving, waarop Johannes inziet dat zijn waarheden ook aan beperking onderhevig zijn.

Brands toont een foto van twee zebra’s, althans dat denken we. In werkelijkheid gaat het om geverfde ezels in een Palestijnse zoo. Daar waren de zebra’s omgevallen, zoals doodgaan in het Nederlands schijnt te heten, waarop men ezels in de zebrakleuren schilderde. De Mey wil hiermee aantonen dat de context onze waarneming bepaalt.

Brands noemt het boek Hoedt u voor mensen die het zeker weten van Jan Terlouw. De Mey stelt dat het belangrijk is om de eigen opvattingen te confronteren met die van anderen. Het is leerzaam de twijfel op te zoeken.

Brands doet twee gedachte-experimenten: maakt een vallende boom geluid als er niemand in de buurt is en is een banaan geel in het donker? De kijkers mogen zich op deze eerste Paasdag over de laatste vraag buigen. Op de eerste vraag gaf De Mey het antwoord al.