De dertiendelige NTR-serie De ijzeren eeuw begint met een trein die door het land dendert. Het
is het resultaat van de industrialisatie die in Nederland, later dan de ons
omliggende landen, zijn beslag kreeg. Hans Goedkoop zet in elke aflevering een
persoon in de schijnwerpers. Hij begeeft zich kriskras door het land, spreekt
met historici en andere informanten en toont ook moderne beelden om de relatie
met het heden te leggen. Het is alleen jammer dat hij zelf zo veel in beeld is.
De eerste aflevering
De allereerste koning gaat over Lodewijk Napoleon die, na de vlucht van
stadhouder Willem Hendrik naar Fulda, van 1806 tot 1810 de dienst uitmaakte in de
lage landen met hun lappendeken aan provincies. Lodewijk probeerde de verlichte
Franse ideeën te verwerkelijken door nationale instituten op te richten als de
Koninklijke bibliotheek, de Koninklijke Academie van Wetenschappen, het Rijksmuseum
en Rijkswaterstaat. Nederland was zijn project. De Oranjes worden liever niet
aan deze periode herinnerd, zegt Goedkoop.
De vrouw van Lodewijk, door zijn strijdlustige broer aan hem
gekoppeld was, was teleurgesteld over Huis ten Bosch en daarom renoveerde men
het stadhuis op de Dam tot een paleis met aanzien, maar toch kon zijn vrouw
daar niet aarden en ging terug naar het hof in Versailles. De relaties tussen
de broers verslechterde omdat Lodewijk meer geld wilde voor zijn projecten en
Bonaparte juist geld uit ons land wilde trekken. Toen hij Lodewijk liet vallen,
trok die zich terug op zijn buiten in Haarlem, het huidige gebouw van de
Provinciale Staten. Hij deed afstand van de troon en vertrok om hier niet meer
terug te komen.
In de tweede aflevering, Een
machtige weduwe geheten, zit de gevluchte en weer teruggekeerde Willem
Frederik op de troon. Vanaf 1814 als de autocratische koning Willem I. Om zijn
projecten te financieren, zoals de vele kanalen die de verbindingen in het land
moesten verbeteren, richtte hij aan het Rokin de Nederlandse Bank op. Johanna
van de Velde, die van eenvoudige komaf was en met Willem Borski, een brouwerszoon,
trouwde, schoot hem geld in de vorm van gouden munten voor. Zij en haar man speculeerden
op de beurs en verdienden daar erg veel geld mee. Over deze zeer rijke vrouw,
die tien kinderen kreeg en teruggetrokken op het landgoed Elswout leefde, is
verder veel onbekend gebleven. Ze nam haar geheimen mee in het graf in de
Nieuwe Kerk. Willem I had in 1824 de Nederlandse Handelsmaatschappij opgericht,
die vooral op Indië voer en zijn projecten moest financieren. Toen die failliet
dreigde te gaan, investeerde Johanna Borski opnieuw geld in de onderneming, ook
voor haar eigen lijfsbehoud, en redde daarmee de Nederlandse staat. Fraai was
een project van Willem I om, nadat de omgeving van Pampus verzandde, een nieuwe
zeeweg naar Amsterdam te maken via de Gouwzee. Dit project mislukte echter door
geldgebrek. De grote schulden die Willem I in 1840 achterliet waren reden om de
volgende koning meer te binden aan parlementaire controle.
In de derde aflevering Land
zonder paupers staat Johannes van den Bosch centraal. Hij stichtte in een tijd
van maatschappelijk en economisch verval de Maatschappij van Weldadigheid die
door het aanleggen van landbouwkoloniën in Drente arme gezinnen probeerde te
verheffen. Frederiksoord was het eerste kolonie die in 1818 de poorten opende
voor vijf gezinnen. Die werden daar compleet verzorgd, iets wat niet iedereen
op prijs stelde. Vandaar dat men later strafkoloniën neerzette in Ouderschans
en Veenhuizen. Later werd Van den Bosch door Willem I naar Indië gezonden om
het cultuurstelsel op poten te zetten, een project dat minder van liefdadigheid
getuigde.
De opzet is boeiend, maar helaas vond ik het storend dat
Hans Goedkoop zo vaak in beeld in en op een vooropgezette manier naar de (voor
hem) bekende weg vraagt. Misschien kan de serie nog eens zonder zijn fysieke
aanwezigheid maar met alleen zijn commentaarstem herhaald worden.
Hier
veel meer informatie op de site van De
ijzeren eeuw, hier de
onderwerpen van de volgende afleveringen. Vanavond gaat het over Willem Albert
Scholten en de aardappelen.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten