Ad Fransen over Vaderskind, VPRO–Boeken, 19 april 2015

Zoon van een Nederlandse SS-er, die zich na de oorlog onjuist bejegend voelde

Wim Brands zegt in zijn inleiding dat Ad Fransen op de verjaardag van Adolf Hitler geboren is en door zijn vader naar hem vernoemd werd. Wat moet dat voor een man zijn?

Fransen spreekt van een drietrapsraket. Eerst Adolf genoemd worden, dan op 20 april jarig zijn en dan ook nog een vader hebben die bij de SS zat. Hij probeerde zijn vader in zijn boek Vaderskind te doorgronden, maar kwam niet verder dan dat zijn vader diens moeder wilde plezieren. Op de omslag van het boek kijkt hij blij, maar na de oorlog werd hij uitgekotst en probeerde zijn gevoel van trots over te brengen op zijn zoon. Een typisch geval van projectie.

Brands vraagt zich af hoe ze op het stadhuis gekeken hebben toen de vader zijn kind aangaf.

Fransen veronderstelt dat ze net zo verbaasd keken als de douaniers naar zijn paspoort keken. De familie van zijn moederskant wilde zelfs niet naar de eersteling komen kijken.

Brands wil iets van het raadsel van de vader ontsluieren en vraagt naar de grootmoeder van Fransen.

Zij was een felle nationaal socialiste, die een portret van Hitler boven haar bed had hangen, geflankeerd door Mussert en Göring. Fransen kwam dat aan de weet in de archieven in den Haag waar alles over foute landgenoten is opgeslagen. Haar man was een poelier, ook al met nationaal socialistische sympathieën, die graag anderen verried. Fransen vond in een oorlogsmuseum een instructiefilmpje waarop zijn vader voorkomt met een radiokast onder de arm. Omdat zijn vader in het leger marconist was, noemde Fransen hem in zijn boek de of Der Funker, een benaming die de nodige afstandelijkheid schiep. Het filmpje met marcherende soldaten is opgenomen in de buurt van Epe. De man was ook bewaker in Kamp Amersfoort, tenminste in de buitenring van het kamp, al wist hij precies wat zich daar binnen afspeelde, zo vertelde hij wel eens aan zijn zoon.

Brands vindt de uitspraak ‘Dat had je me wel eens mogen vertellen’ de rode draad in het boek.

Fransen vertelt dat zijn vader altijd sprookjes vertelde over zijn verleden. Zo had hij de O op zijn arm verdiend in het circus. Fransen stond daarom tijdens zijn onderzoek voortdurend met lege handen. Het was als het kijken met een loep naar een heel klein geval. Hij kwam er niet uit en dat was frustrerend. Daarom maakte hij zijn eigen verhaal.

Brands denkt dat zoiets het verleden minder erg kan maken.

Fransen paste daar voor op. Zijn vader maakte zijn moeder medeplichtig door haar op te dragen in de zomer overhemden met lange mouwen voor hem te kopen zodat men de O op zijn arm niet zou zien. Op het strand durfde hij die wel te tonen, want daar was hij omringd door kameraden, die zoiets niet vreemd vonden.

Brands denkt dat het pijn moet hebben gedaan de geschiedenis weer op te rakelen.

Vooral de ontdekking dat zijn vader Kamp Amersfoort bewaakte deed pijn, zegt Fransen, omdat daar allerlei tegenstanders van de nazi’s gevangen zaten. Het kamp werd geleid door de sadistische Kotälla die uit een psychiatrische inrichting kwam en mannen graag tussen de benen trapte. Zijn vader zat nog met hem vast in de koepel van Breda.

Brands vraagt nog eens wat zijn vader gedreven heeft en dat is volgens Fransen het verrotte milieu waar hij uit kwam. Op zijn eenentwintigste had hij weinig andere keuzen dan de Arbeitseinsatz te vervullen. Zijn andere broer zat ook al bij de SS.

Voor de verandering stelt Fransen aan Brands de wedervraag wat hij van zijn vader denkt. Brands vindt het moeilijk daarop een antwoord te geven. Fransen zegt dat zijn vader zich altijd verbolgen voelde over Nederlanders die het allemaal zo goed wisten.  

Brands vraagt of zijn vader later wel eens iets liet merken van schuld- of schaamtegevoelens.

Fransen zegt dat hij zich eerder schaamte over zijn vader. Die vond dat ze hen iets hadden aangedaan. Daarmee doelde hij niet op de Nazis, maar op de Nederlanders die hem vijf jaar lang opsloten.