Nuancering beeld van de enige paus die Nederland voortbracht
Theoloog en journalist Twan Geurts (1950) schreef een
publieksbiografie, zoals dat heet, over de enige paus die Nederland heeft voortgebracht,
Adrianus van Utrecht (1459-1523). Over de Nederlanderschap valt een en ander af
te dingen, zegt Geurts, want hij groeide dan wel op in Utrecht en bezocht de
Latijnse school in Zwolle, maar studeerde daarna in Leuven en gedroeg zich als
een kosmopoliet in de tijd van Karel de Grote. Ook de Duitsers claimen deze
paus, net als de uitvinder van de boekdrukkunst. De titel zal evenwel het
Nederlandse publiek aanspreken.
Jeroen van Kan merkt op dat Adrianus net te laat kwam om
zich als humanist te onderscheiden.
Geurts antwoordt dat hij in het staartje van de middeleeuwse
kerkopvatting leefde, maar wel een vernieuwer was. Hij leefde net iets eerder
dan de Rotterdammer Desiderius Erasmus, die de Griekse klassieke schrijvers
las. Dat Adrianus die niet kende maakt een groot verschil.
Van Kan noemt Adrianus een diep religieuze man en vraagt
zich af of hij zijn botte karakter aan zichzelf of aan zijn tijd te danken
heeft.
Geurts denkt dat het ook wel een karakterkwestie is.
Adrianus werd gevormd door de Moderne Devotie, een hervormingsbeweging van
geestelijken en leken onder leiding van Geert Grote die vooral eenvoud
nastreefde, samenleefde in de steden en goede werken verrichtte. Zijn ernstige
levenshouding is hierop terug te voeren. De Moderne Devotie was een voorloper
van volgende hervormingsbewegingen en een inspiratiebron, zowel voor Adrianus
als voor Erasmus. Ook Luther, een derde hervormer, zat op een school van de
Moderne Devotie.
Van Kan gaat door op de tragiek om net te laat te komen in
de geschiedenis om invloed te hebben op de loop ervan.
Geurts zegt dat hij in politieke zin te laat, maar voor Rome
te vroeg kwam. Hij kreeg het niet voor elkaar om Frankrijk en Duitsland te
verenigen in de strijd tegen de Ottomaanse sultan die voor de poorten van Wenen
stond en kon het wereldse beleid van zijn voorganger Leo X niet ombuigen. In
zijn rede in 1522 waarin hij zijn benoeming aanvaardde joeg hij zijn omgeving
tegen zich in het harnas. De spanning om tegenstellingen te verzoenen kostte
hem volgens Geurts de kop. Hij gedroeg zich als een bekrompen Nederlandse
dorpspastoor en ging ten onder aan stress. Toch was Adrianus een vakkundig diplomaat
voordat hij naar Rome vertrok. Daar sloeg hij om zich heen in een poging de
Augiasstal te zuiveren en sloot hij zich op samen met andere Nederlanders.
Van Kan wil het hebben over het karikaturale beeld dat van
Adrianus bestaat.
Geurts antwoordt dat men denkt dat hij weinig van zijn baan
bakte en vervolgens vergiftigd werd. Hij wilde dat benauwde beeld nuanceren, want
het was een hondsmoeilijke klus voor de man en hij kreeg ook weinig tijd van de
Medici uit Florence die het stokje van hem overnamen en de oude situatie
herstelden.
Van Kan vraagt wat Geurts tijdens zijn studie over Adrianus
verrast heeft.
Het verbaasde Geurts dat Adrianus zo’n gedreven man was,
besluitvaardig om de kerk te veranderen. Hij plantte een zaadje voor het latere
concilie van Trente. Pas
postuum ontving hij daarvoor erkenning.
Hier de
auteurspagina van Twan Geurts op de site van de uitgeverij.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten