Diepgaande kritiek op het leven in een wereld met een globale
markt
The society of the
spectacle is een bijzondere film waarin teksten van de Fransman Guy Debord (1931-1994)
uit zijn boek La societé du spectacle uit
1967 als uitgangspunt genomen zijn. Het boek is geschreven in de vorm van 221
polemische stellingen over de consumptiemaatschappij, die beheerst wordt door
het spektakel. Daarmee wordt niet de heisa bedoeld die we vandaag de dag
meemaken rond Trump of Wilders, maar het dieperliggende, door Marx beschreven
warenfetisjisme dat zich in onze geglobaliseerde markt toont in de vorm van
beelden, die de werkelijke wereld vervangen door een denkbeeldige.
The society of the
spectacle bestaat uit drie delen. De film illustreert boek met fragmenten uit
films zoals Pantserkruiser Potemkin
(1925), For whom the bell tolls
(1943) en Rio Grande (1950). Archiefbeelden
over revolutionaire momenten uit de moderne geschiedenis zetten de
tekstfragmenten verdere kracht bij. Inhoudelijk gaat het over een wereld waarin
het samengaan van politiek en economie ervoor gezorgd heeft dat er een
beeldvorming is ontstaan die zich van de werkelijkheid heeft losgezongen en die
alles en iedereen in een houtgreep heeft. Het spektakel is een verhouding
tussen personen die door beelden bemiddeld is, aldus een uitspraak in het
eerste deel, dat De voltooide scheiding heet.
Het ware is onderdeel van het onware geworden en wordt zodanig versluierd,
waardoor het niet meer te herkennen is.
Het tweede deel, De
waar als spektakel getiteld, grijpt terug op ideeën van Karl Marx over de
essentie van de warenproductie waarbij men niets meer te zeggen heeft over
hetgeen men doet. Men werkt voor een loon en kan daarmee consumptiegoederen kopen,
die echter geen verbinding hebben met het eigen leven. De ruilwaarde, die
tegenover de gebruikswaarde staat, wordt steeds verder doorgevoerd waardoor de
mens zelf een ruilwaarde wordt. De reclame dringt een vals bewustzijn op dat
niet meer herkend wordt. Het spektakel staat los van het gewone leven. Het
individu blijft zonder geschiedenis achter.
Eenheid en
verdeeldheid in schijn, de titel van het derde deel, gaat over de urgentie
van de noodzakelijke veranderingen. Het is van belang om reflectie en actie met
elkaar te verbinden. Het geproclameerde einde van de geschiedenis is een leugen
die verspreid wordt door de geglobaliseerde markt, die de omstandigheden bepaalt
waaronder het leven zich voltrekt. Het proletariaat is, anders dan Marx
veronderstelde, nog niet klaar om de plaats van de bourgeoisie in te nemen en
dient zich eerst bewust te zijn van haar kracht. Het echte leven speelt zich af
in het verzet tegen de huidige machten, zoals in de tentenkampen van Occupy en bezettingen van
universiteiten, maar ook op het vlak van intimiteit tussen mensen die nooit
door de maatschappij ongedaan kan worden gemaakt.
Drie verschillende vrouwenstemmen reciteren teksten van
Debord, die door de drank geveld werd. Soms worden die ook als citaten in beeld
gebracht. De teksten hebben een hoog theoretisch niveau en worden op
dicteersnelheid over de kijker uitgestort. De inhoud is rijk voor een goed
verstaander die op de hoogte is van de denkbeelden van Marx. In plaats van een
democratie gebaseerd op vertegenwoordiging, bepleit Debord een stelsel van
directe democratie. Die kan ervoor zorgen dat in onze tijd met een, door de
versmelting tussen politiek en economie, steeds zwakkere parlementaire
democratie, de stem van de burger niet verloren gaat.
Hier
de vertaling van de tekst door Jaap Kloostermans en René van de Kraats onder de
titel De spektakelmaatschappij uit
1976. De tekst werd door Rokus Hofstede herzien in 2015.De foto toont de omslag van de Franse editie uit 1983.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten