Twee zaken waarin teruggave van roofkunst wordt uitgediept
Na de boeiende documentaire De confrontatie uit 2015, waarin Ditteke Mensink de vraag probeert
te beantwoorden wat kunst is, filmt Mensink, bijgestaan door cameraman George
Meerman, een ander soort strijd, namelijk om het rechtmatige bezit van kunst
die, zoals we in archiefbeelden zien, in de Tweede Wereldoorlog door de nazi’s
geroofd werd en later in musea terecht kwam. Een door de regering ingestelde restitutiecommissie
onder leiding van Willibrord Davids, waarin ook Heikelien Verrijn Stuart zich
roert, doet onderzoek naar dit soort zaken en komt vervolgens met een
uitspraak.
In het begin van De
claim zien we Lion Tokkie (zie foto), een nauw betrokkene bij een van de twee
uitgewerkte casi, een grote envelop openen. Die bevat de afwijzing van de
minister. Tokkie slaat een hand voor zijn mond. Aan het eind van de
documentaire zien we hem opnieuw, verslagen door de negatieve uitspraak van de
commissie. Hoe het zover gekomen is, wordt fraai uitgewerkt door Mensink. Ze
zet er een andere casus naast, die van Clare Hamburger, dochter van een
kunstminnnend Amsterdams echtpaar, met een positieve afloop.
Lion Tokkie is de kleinzoon van een joodse man die met vrouw
en familie afgevoerd werd naar de vernietigingskampen. Hij toont een document
van de inventaris van het huis van zijn opa, waarop ook een schilderij van
Isaac Israels voorkomt, voorstellende een zomers tafereel van meisjes met
ezeltjes. Het hangt op dat ogenblik in museum Arnhem. Tokkie gaat daar op
bezoek en kijkt er met vertedering naar. Hij vertelt over de sfeer waarin hij
opgroeide met ouders die niets meer met de oorlog te maken wilden hebben en
wegvluchtten toen hij naar de serie De
bezetting ging kijken. Die opende hem de ogen.
Tokkie probeert de weg die het schilderij is gegaan vanuit
het huis van zijn opa naar het museum te volgen, maar komt er niet helemaal
uit. Dat is voor de commissie dan ook reden niet op zijn verzoek van teruggave
in te gaan. Het idee van Tokkie om het schilderij te schenken aan een nieuw
museum in Westerbork vindt evenmin respons bij de commissie. Daar is men niet
voor ingesteld. Men legt uit dat men niets voor hem kan doen, omdat een
rechtmatige eigenaar zich nog kan melden. Verslagen druipt Tokkie na al zijn
inspanningen en een emotionele hoorzitting af.
In het geval van de vader van Clare Hamburger gaat het om
twee schilderijen van Ferdinand Bol, betreffende een echtpaar. Zij vluchtte met
haar ouders via Frankrijk, Spanje en Portugal naar de Verenigde Staten. De
werken bevinden zich in een museum in Roosendaal, dat niet veel moeite doet om
ze aan de rechtmatige eigenares terug te geven. Een historisch onderzoeker
vindt in de archieven nogal gemakkelijk de verbanden tussen eigenaar en
schilderij. De gemeente Roosendaal staat in haar hemd. Hamburger laat de werken
bij Christie’s in Amsterdam veilen en krijgt het geldbedrag, zijnde 90.000 euro
uitgekeerd, waarmee eerherstel wordt gedaan aan haar familie en de commissie
zich van de voor haar bedoelde taak kwijt.
Hier
mijn bespreking van De confrontatie –
twee jaar aan de ateliers.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten