Cultuurverschillen tussen moeder en dochter blootgelegd en
daarmee verzacht
Voorafgaande aan de theatervoorstelling Niet Meer Zonder Jou die begon als wijktour en ook op het Holland Festival 2015 te zien was, wordt het publiek verzocht
om de schoenen uit te trekken, hetgeen doet denken aan een op handen zijnde
eredienst van een of andere soort. De bovenzaal van de Toneelschuur is voor de
gelegenheid omgetoverd in een lege ruimte met een enorm wit tapijt en kussens waar
men tegenaan kan leunen. Er loopt een vrouw rond met een foto van Wahiba en
haar moeder Fatima, te zien op de site van Female Economy. De moeder schonk haar dochter de vrijheid en zwoor zelf haar islamitische
geloof af Dat brengt ons in de sfeer van de confrontatie die Nazmiye Oral
aangaat met haar moeder Havva. De laatste zit met een witte hoofddoek en een lichtblauw
gewaad klaar in een stoel, terwijl Nazmiye in een vuurrode jurk en dito hoge
hakken rondloopt over paden die door de toeschouwers vrijgelaten zijn.
De confrontatie wordt vooraf gegaan door gitaarmuziek van Seval Okyay die later
ook zingt en af en toe vertaalt wat de moeder in het Turks zegt. Het licht wordt
op volle sterkte gedraaid, opdat de ontmoeting in alle helderheid verloopt.
Nazmiye vertelt dat we ons in een openbare ruimte bevinden en dat het publiek
getuige is van een gesprek over zaken die eerder het daglicht niet mochten
zien. Het doet denken aan de waarheids- en verzoeningscommissie die in Zuid-Afrika werden ingesteld na de apartheid, waarin daders en slachtoffers hun
verhaal vertellen en tot meer begrip komen of aan het herstelrecht dat prachtig
werd uitgebeeld door Julia Roeselers in haar documentaire Als ik je zie dan groet ik je (2015).
Nazmiye confronteert haar moeder met haar puriteinse
islamitische opvattingen die breed gedragen worden door de gemeenschap waarin
de stem van het individu gesmoord wordt. Ze spreekt een vrouw uit het publiek
aan en vertelt over het verschil tussen haar en zichzelf. De vrouw staat op
eigen benen, de hare waren van was door de druk die door de moslimgemeenschap
op haar werd uitgeoefend. Als ze met een vriendin in de stad was, kon ze aan de
ogen van een toevallige passerende vriend van haar vader zien dat ze iets
verkeerds deed. Het werk als journaliste voor de Volkskrant heeft Nazmiye
ongetwijfeld aangemoedigd om eigen benen te maken, maar de zelfstandigheid
blijft moeilijk met een moeder die faliekant tegen haar vrije Westerse manier van
leven is. Haar schuld duurt levenslang.
Havva van haar kant heeft haar geloof en blijft daarbij. De
Koran is een houvast in haar leven dat ze aanvaardt zoals het is.
Onverstoorbaar laat ze de indringende vragen van haar dochter - waarin de
inbreng van regisseuse Adelheid Roosen te herkennen is - over zich heen komen.
Ze geeft geen krimp, de verontwaardiging over de verloedering van haar dochter
komt sporadisch naar buiten. Zij verwijt haar zelfs dat ze haar Nederlandse
man liet besnijden. Een echte vrouw zou daarom liegen. Zij ziet de taak van
moeder anders dan Nazmiye, die vindt dat geboren worden ontvangen worden
betekent. Voor moeder en dochter is de aard van de ontvangst verschillend. Nazmiye
verzette zich tegen elke vorm van bezetting van haar hoofd en tegen een
gedwongen huwelijk op haar achttiende. Weggaan was onvermijdelijk, maar de last
van de schuld kon ze daarmee niet loslaten. Nu ze zevenenveertig jaar oud is,
voelt ze zich nog steeds een slaaf.
De tekstfragmenten wordt verrijkt door de gang naar Mekka
van de moeder waarbij ze een aantal mensen uit het publiek meeneemt. De
aanwezigheid op deze heilige plaats maakt haar zondeloos. Ooit dagdroomde ze
van een vrouw op een paard, maar ze heeft zich bij de taak als moeder
neergelegd. Haar identiteit wordt gevormd door het geluk van haar kinderen.
Nazmiye plaatst haar argumenten en vragen in het hier en nu, hetgeen een grote
intensiteit oproept. Ze wil zich bloot geven, het fysieke gevecht met haar
moeder aangaan, alles doen om aan de verstikkende relatie te ontkomen.
Er zijn ook momenten van humor. Bijvoorbeeld als Nazmiye
iets loslaat over haar huidige leven dat ze liever niet aan haar moeder
vertelt, zoals het eten van varkensvlees, waarop haar moeder heel droog
reageert dat ze toch zeker geen varkensvlees eet. Of als Nazmiye vertelt dat
zij geen pony mocht omdat die lang kon worden zodat ze jongens zou aantrekken als
ze haar haren naar achteren gooide. Maar de ernst overheerst. Die wordt ook
ingebracht door de homoseksuele Fatih Bici die in het publiek zit en op verzoek
van zijn vader naar de dokter ging. De arts kon geen afwijking vaststellen en
stelde voor dat de vader naar een psycholoog ging, waarop Fatih hem vergezelde.
Het boeiende aan de confrontatie, die zeer diep gaat en die,
zoals de titel aangeeft, tot ‘niet meer zonder jou’ gaat, is dat die verder
reikt dan een moeder-dochter conflict over de islamitische mores. Het gaat over
geloof versus verstand, groep versus individu, traditie versus autonomie. In
deze tijd, waarin het denken in groepsidentiteiten weer toeneemt, leidt dit tot
een verharding van onderlinge verhoudingen. Nazmiye en in het voetspoor haar
68-jarige moeder laten zien dat er een uitweg is. De aarzelend op gang komende
communicatie leidt tot een vermindering van strijd en een verzachting, die ook in
het publiek voelbaar is. Je zou hopen dat er meer van dit soort bijeenkomsten gehouden worden,
die de tegenstellingen tussen mensen verminderen en verzoening mogelijk maken.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten