A. F. Th. Van der Heijden over Kwaadschiks, VPRO Boeken, 13 november 2016

Kwantiteit is ook een kwaliteit

Deel zes van De Tandeloze Tijd is uit! Het verschijnt ter gelegenheid van de 65-ste verjaardag van A. F. Th. Van der Heijden. De roman Kwaadschiks kent zo’n 1200 pagina’s en is weer een voorbeeld van diens, net als de auteur zelf, steeds meer uitdijende oeuvre. Jeroen van Kan ondervraagt de schrijver en is zeer goed op dreef. Zijn vragen zijn zeer to the point en stellen de gast op de proef. Iets waar die dan weer glansrijk in slaagt.

Van Kan vat het boek, gebaseerd op een moordzaak in 2008 in Amstelveen, in een paar zinnen samen. Hoofdpersoon Nico Dorlas wil zich in de dood verenigen met zijn gevluchte vriendin Desy en gaat daartoe naar haar huis in Amstelveen. Daar gijzelt hij zijn stiefzoon, al is het niet zeker of die zich echt in het huis bevindt. Van Kan wil er verder niet veel over zeggen vanwege het spoilereffect.

Van der Heijden zegt dat de uitkomst bekend is maar dat de roman toch de spanning vasthoudt omdat men pas aan het slot weet wie de moord overkomen is.

Van Kan zegt dat de roman, die zich in een ruim bemeten etmaal afspeelt, veel verschillende wegen openzet naar mogelijke verklaringen van de moord.

Van der Heijden heeft Kwaadschiks gemodelleerd naar het spel Balletje balletje. Hij wilde een portret schetsen van een reclameman die in een dag tijd een psychopaat wordt. Een lone wolf zouden we tegenwoordig zeggen.    

Van Kan noemt Ernst Quispel, hoofdpersoon uit Advocaat van de hanen, die Dorlas bijstaat en hem ook spiegelt.

Van der Heijden zegt dat Quispel Dorlas ziet als zijn verloederde tweelingbroer, een totaaldrinker, anders dan de kwartaaldrinker die hij zelf is. Van der Heijden voelt zich aangetrokken door de val van personen, zoals verbeeld in Griekse tragedies of het bijbelboek Job.

Van Kan vraagt of hij zijn eigen fascinatie in zijn personages legt.

Van der Heijden wil niet teveel in zijn eigen ziel kijken uit angst dat hij daarmee zijn literaire motor stillegt. De bevrediging na het uitkomen van een nieuw boek legt het af tegen het opzetten van een nieuw project. Hoewel hij nog genoeg materiaal in de kast heeft liggen, is het verslavend om aan iets nieuws te beginnen.

Van Kan vraagt of hij de motor onder controle kan houden.

Van der Heijden antwoordt dat die prettig oncontroleerbaar is. Het schrijven brengt hem in een roes. De dood van zijn zoon Tonio heeft die roes alleen maar opgedreven. Zijn zelfkastijding heeft een manische kant. Hoewel hij veel verhaallijnen in schema’s heeft vastgelegd, blijft er genoeg over dat niet ingevuld is. Daarbij heeft hij steun van zijn bibliograaf Jan Brands die zojuist Groepsportret heeft uitgegeven waarin men alle personen uit De Tandeloze Tijd kan opzoeken. Door zijn goede geheugen blijft de lijn in het verhaal gewaarborgd. Volgens Van der Heijden moet men daar overigens niet al te verliefd op zijn, want voor men het weet stapelt men vergelijkbare scènes op elkaar.

Van Kan zegt dat hij de overdaad niet te lijf gaat.

Van der Heijden noemt zichzelf nu eenmaal geen schrijver die uitgebeend te werk gaat. Voltaire zei dat kwantiteit ook een kwaliteit was. Desondanks heeft hij toch driehonderd bladzijden uit zijn boek gehaald om het gezeur voor te zijn. 

Van Kan refereert aan het feit dat de breedte ook zijn program is.

Van der Heijden antwoordt dat in Vallende ouders, het eerste deel van De Tandeloze Tijd, gesproken wordt over een manier om de tijd stil te zetten en uit te rekken. In Kwaadschiks heeft hij dit concept op Dorlas geprojecteerd.   

Van Kan wil weten hoe hij afscheid heeft genomen van de naargeestige Dorlas.

Van der Heijden antwoordt dat die met de liefdesdood een stilte vond die hij in zijn leven moeilijk kon vinden.

Van Kan vraagt of dit een spiegel is van hemzelf.

Van der Heijden zegt dat hij ook maar gestuurd is, maar dat hij het zichzelf ook niet te gemakkelijk wil maken. Zijn fascinatie met mensen die een roes zoeken, komt voort uit zijn verwondering over zijn vader die een nare weekenddrinker was, terwijl hijzelf van de drank alleen maar vrolijk wordt.