Generaties als verbinding tussen oudheid en moderne tijd
Ik leerde de taalwetenschapper Ineke Sluiter kennen tijdens
de serie Wetenschappers van de ziel van
Coen Verbraak. In mijn verslag kwam zij er maar bekaaid van af. Ik hoop dit
goed te maken met een college dat zij gaf over Generaties: ouders en kinderen, van Homerus tot Euripides. Ze legt
daarin een verbinding tussen oude en nieuwe tijd, die zij voor ons van belang acht
als we vernieuwingen willen doorvoeren. Ankeren noemt ze dat. Ze geeft er een
voorbeeld van in onze tijd waarin elektrische auto’s met een aansluiting zijn
uitgerust die op de plaats van de benzinedop zit. Dat maakt de overgang
gemakkelijker Zo is het ook met ideeën. Ze verwijst naar de inauguratierede van
Obama die aanknoopte bij waarden die sinds de onafhankelijkheid gelden. Volgens
Sluiter wordt dit teruggrijpen op een gezamenlijk verleden gesteund door de
biologische werkelijkheid, namelijk die van de schakels van de mensheid in
generaties. Geslachtsregisters zien we in de godenwereld en in de bijbel. In
het Nieuwe Testament grijpt men in omgekeerde richting weer terug op de
stambomen uit het Oude Testament. Daarmee vormt de genealogie een
verankeringspraktijk. In de Ilias van
Homerus, geschreven in de achtste eeuw voor Christus, is ook van alles te
vinden over de relaties tussen ouders en kinderen, zowel bij de Grieken als bij
de Trojanen en zelfs bij de goden.
In het tweede deel van het college gaat Sluiter, die in 2010
de Spinoza prijs kreeg, daar verder op in. De Trojanen leefden in een
stadsgemeenschap, terwijl de Grieken een militaire gemeenschap vormden en de
antropomorfe goden een echo van de mensenwereld vormden. In alle drie werelden leefden
zorgen over het verstoorde patroon tussen de generaties. De Ilias vormt een kringcompositie aangezien de vraag van Achilles om
zijn geliefde terug te krijgen van koning Agamemnon later weerspiegeld wordt
door de vraag van koning Priamus van Troje om zijn gedode zoon Hector terug te
krijgen. Achilles voldoet uit empathie aan het verzoek van de treurende vader.
Daarnaast moest Hector toezien dat zijn zoon Astyanax dood van de toren viel
vanwege schrik voor de helm van zijn vader, waarmee de lijn tussen de generaties
verbroken wordt. Reputatieschade speelt een belangrijke rol in de Oudheid en is
een kernwaarde in de Ilias, zoals door Nestor wordt verwoord. Dit denken in
generaties wordt volgens Sluiter door ons begrepen. Ze verwijst daarbij naar
ons koningshuis waarbij de regeling van de troonopvolging van groot belang is.
Men wordt zenuwachtig als daarmee iets mis gaat.
In het derde deel stapt Sluiter over op Medea, een tragedie van Euripides uit de vijfde eeuw voor Christus.
Deze mysterieuze Medea kwam uit het Oosten en was een kleindochter van de
zonnegod. Samen met Jason, die het Gulden Vlies veroverde, vluchtte ze naar
Korinthe. Ze was des duivels toen Jason met een lokale prinses trouwde om zijn
positie te verbeteren. Uit wraak doodde Medea haar kinderen. Sluiter doet een
beroep op de cognitieve literatuurwetenschap om het drama te kunnen begrijpen.
Ze illustreert de betekenis hiervan aan de hand van de Zuid Afrikaanse atleet Alex
Pretorius, die eerst een heldenstatus verwierf maar later zijn vriendin doodschoot.
Er zijn twee scenario’s om dit laatste te begrijpen: het kon een tragisch
ongeluk geweest zijn of een kwestie in de relationele sfeer. De cognitieve
literatuurwetenschap gaat uit van een actieve rol van de lezer c.q.
toeschouwer. Gedachtenlezen is een onderdeel daarvan. Aan de lopende band
vormen we hypothesen over het gedrag van onze medemensen. Dat gebeurt ook in Medea. De moeder zelf rationaliseert de
moord op haar kinderen. Ze bespot Jason vanaf de zonnewagen. Sluiter verwijst
naar de Britse historicus Christopher Gill die overeenkomsten zag tussen
Achilles en Medea, die beiden sterke ambities koesterden. Achilles trok zich
terug uit de strijd tegen de Trojanen, Medea vermoordde haar kinderen, ook al
leden ze daar beiden onder.
De toon van de colleges is nogal saai, hoewel Sluiter met de
nodige grapjes lichtheid in de taaie stof probeert te brengen. Haar
veronderstellingen over het belang van generaties kunnen onderwerp van
discussie zijn. Als ik het goed zie wordt de afkomst van minder belang naarmate
de wereld kleiner wordt en iedereen steeds meer als individu gezien wordt.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten