Recensie: De Geheime Schrift (2010), Sebastian Barry

Dwalen in de jungles van R.D. Laing

De Geheime Schrift verteld het aangrijpende verhaal van en over de stokoude Roseanne die al heel  lang in inrichtingen zit. Ze probeert zich haar verleden te herinneren en daarover iets op schrift te stellen. De papieren verstopt ze onder een losse plank in de vloer, want ze wil niet dat iemand ze leest.

Ze vraagt verschillende keren aan de lezer om bescherming, want ze schaamt zich over haar verleden, een duistere tijd. Het verhaal speelt zich namelijk af in het Noord-Westen van Ierland tijdens de onafhankelijkheidsstrijd tegen Engeland, waarover verschillende visies bestonden, een gematigde en een radicale, belichaamd door de IRA.

Daarnaast zijn er de aantekeningen van de bijna gepensioneerde psychiater Grene, die zijn eigen vrouw onlangs heeft verloren en zich schuldig voelt omdat hij haar ontrouw is geweest. Tijdens gesprekken met de patiënten in de oude inrichting in Roscommon, die gaat sluiten, probeert hij uit te zoeken wat er het beste met hen kan gebeuren: terugplaatsing in de maatschappij of herplaatsing in de nieuwe inrichting.

Roseanne zat eerder in een inrichting in Sligo. In die plaats bracht ze gedurende de Eerste Wereldoorlog haar jeugd door en daar maakte ze ook de tweede wereldoorlog mee. Haar vader was een presbyteriaanse grafdelver, die later in het katholieke Ierland aangesteld werd tot rattenvanger. Er zijn verschillen in interpretatie over de degradatie van haar vader. De pastoor Gaunt houdt het erop dat de man in het geheim bij de politie was, maar uit het schrift van Roseanne blijkt zij daarvan niets te weten. 

De verslagen van Grene en Roseanne wisselen elkaar in het boek af. Hun ontmoetingen zijn vol liefde en tederheid. Op het eind realiseert de psychiater zich dat herinneringen en waarheid niet overeen hoeven te komen en dat hij heeft gedwaald in de jungles van de menselijke betrekkingen zoals die door de moderne psychiater Laing verwoord werden. Hij heeft geleerd van het mysterie van de stilte dat om Roseanne heen hing. Wellicht wordt daarom in de titel verwezen naar De Heilige Schrift.

Het boek leest gemakkelijk en is geschikt voor een breder publiek door de herhalingen van feiten, die door Roseanne en de psychiater in een eenvoudige taal zonder opsmuk opgetekend zijn. Soms vond ik het wat beschouwelijk, maar dat past wel in die tijd en in die sfeer en het eind was zonder meer verrassend. Authentiek is het begrip wat ik op dit boek het beste van toepassing vond.

De geheime schrift stond in 2008 op de shortlist van de Man Booker prijs. 

Deze recensie schreef ik in 2010, toen ik nog beknopter was.