Schokkende serie over de opwarming van de aarde
Het is een goede zaak dat de VPRO aandacht besteedt aan de
gezondheidstoestand van Moeder Aarde. Gastvrouw Bernice Noteboom is
klimaatjournaliste en avonturierster die de nodige avonturen achter de rug
heeft waaronder de beklimming van de Mount Everst in de Himalaya. Een prima
gids die naar zes uitzonderlijke gebieden op aarde gaat, die kunnen zorgen voor
een dramatische versnelling van de klimaatsverandering. Wat voor aanwijzingen
krijgt men daar? Bernice verstaat zich met wetenschappers en praat ons
tussendoor in haar eigen woorden bij. Soms is het een beetje flauw dat ze
meehelpt met de onderzoeken. Men had er vast over nagedacht wat voor taakje men
hun Hollandse gaste kon geven. Dat doet echter aan de urgentie van het
onderwerp niet af.
In aflevering 1 gaat Bernice
naar Alaska, een van de gebieden
waar zich permafrost bevindt, een ijslaag waarin gassen en CO2 (kooldioxide) zit
opgesloten. Door de opwarming van de aarde dooit de laag en kunnen de gassen
vrijkomen. Ben Abbott van de universiteit van Fairbanks neemt haar mee naar
Stinky Bluff, waar een dertig meter hoge ijswand van permafrost staat die
langzaam afkalft. Het is alsof je een slapende reus wakker maakt, zegt Ben. Als
een soort klimaatdetectives nemen ze monsters die aangeven hoe snel de
permafrost ontdooit. Permafrost is in ontdooide toestand een turfachtige
substantie. Het is nog niet te laat, maar de tijd dringt, zegt Ben.
Anderen boren in de toendra om te meten hoeveel gas er vrijkomt. Methaangas
is gevaarlijker dan CO2. Een Rus graaft 75 meter diep om de opwarming in de
diepere lagen te meten. Hij neemt Bernice mee naar een tunnel in het bos die is
aangelegd voor militaire doeleinden, maar inmiddels voor biologisch onderzoek
dient. Bernice stapt als het ware het permafrost in. De tunnel wordt koud
gehouden om afbraak ervan te voorkomen.
Door de ontdooiing verzakken huizen en wegen in het gebied. Cathy
Walter neemt Bernice mee naar een meer, ontstaan door ontdooide permafrost. Ze
meet het gehalte aan methaangas. Bernice houdt er een aansteker bij om het te
laten ontbranden. De NASA maakt rondvluchten boven het gebied en is geschrokken
van de toename van gassen in de atmosfeer. Het Noordpoolgebied is de kanarie in
de koolmijn, zegt Jay. Hij neemt Bernice mee naar Barrow, het meest noordelijke
punt van de V.S. om haar het zee-ijs te laten zien, maar dat heeft zich ver
teruggetrokken. Rond 2007 was er sprake van een kantelmoment, omdat de
afkalving van het ijs sneller ging dan de bevriezing in de winter. Er zijn
interrelaties met de permafrost. Beide versterken elkaar. Met gevolgen voor de
dieren en de lokale bevolking. Zelfs voor de huizen die gebouwd zijn op palen
opdat de grond kan afkoelen en de ijskelders eronder. En de kustafslag niet te
vergeten.
Aflevering 2 gaat over Oceanië, dat veel meer water kent dan
land. Bernice bezoekt onder leiding van een koraalbioloog het Great Barrier
Reef, dat van belang is voor de Afrikaanse voedselvoorziening. Het koraal is de
broedkamer van de oceaan, maar dit ecosysteem is aan het verdwijnen. Behalve
opwarming kent het water ook verzuring door CO2. Als de temperatuur te hoog
wordt, verdwijnen de algen die het koraal zijn kleur geven en sterft het af. Er
bestaat een waarschuwingssysteem dat data levert die gebruikt worden om
modellen te maken voor de veranderingen. Ook is er een tijdmachine waarin we in
een viertal bakken kunnen zien welke verschillende scenario’s ons te wachten kunnen
staan. In het gunstige geval houden we ziek koraal over. Een schande voor
komende generaties.
Aan de zuidkust van Tasmanië meet een oceanoloog de hoeveelheid
plankton, dat een zuurstofproducent is. Hij laat daartoe (met behulp van
Bernice) argo’s, dwz. onderzoeksrobots, in het water zakken. Door de heftige stroming
vanuit Antartica wordt CO2 naar de bodem van de oceaan gevoerd, maar door de
opwarming is deze goedkope vorm van CO2 opslag verminderd.
Het arme eilandenrijk Tuvalu in de Indische oceaan ligt aan de
frontlijn als het om klimaatsverandering gaat. Door de King Tide heeft men al
te maken met overstromingen, maar stijging van de zeespiegel is funest, toont
een jonge Australische wetenschapper aan met een stok (zie foto). Wat moeten oudere mensen
dan? vraagt Bernice zich af. Zout water is slecht voor de gewassen. Nu al wordt
voedsel geïmporteerd uit Fiji.
In aflevering 3 is
Bernice in het Amazonegebied, zoals
bekend de longen van de aarde. Ze vaart met Peter Cox, een Britse wiskundige,
naar het regenwoud, dat bruist van leven. Samen laten zij zich zakken vanuit
hoge bomen om de toestand van het regenwoud in ogenschouw te nemen. De stad Belem
is een centrum waar veel soorten fruit en medicinale kruiden verhandeld worden.
Ooit kocht Michael Palin daar
Viagra en Bernice doet het hem na.
In het onderzoekscentrum diep in het woud ontmoet ze de sympathieke
ecoloog Yavinder
Mali, die de invloed van de droogte op het regenwoud
bestudeert. Naast de houtkap vormt die een gevaar. Om dat te bepalen overdekte Mahli
een stuk woud en bepaalde aan de hand daarvan hoeveel droogte het woud kan
doorstaan. Na tien jaar vielen de hoge bomen met hun ondiepe wortels om. Door
meer licht droogde de bodem uit. Door de bomenverlies komt er meer CO2 in de
lucht. Er zijn speciale meettorens die de concentratie CO2 in de lucht meten.
Ook verbranden leidt tot meer CO2 met als gevolg extremere en instabielere
weerpatronen. Een tropisch ecoloog scant bomen vanuit een vliegtuig en kan zien
hoe gezond ze zijn. Hij maakt zich zorgen over de toekomst.
In Manaus is de markt vergelijkbaar als die in Belem. Door de grote
biodiversiteit is er veel aanbod aan vis, fruit en groenten. Bernice proeft het
sap van acaibessen die veel anti-oxidanten bevatten, maar ze vindt de smaak
vies. Droogte tast ook de biodiversiteit aan, zegt Mahli, terwijl ze over de
Rio Negro varen, die soms helemaal droog valt. In het woud staat het water in
het woud zo hoog dat ze tussen de apen in de bomen peddelen. Bernice houdt zich
staande op de plank, terwijl Mahli met zijn benen in het water zit. Hij vraagt
haar of ze dezelfde soort bomen ziet, hetgeen niet het geval is. Het betekent
dat de biodiversiteit groot is. Hij zou willen weten wat de snelle opwarming in
de laatste tien jaar daarmee doet, hoe interactie-effecten werken, bijvoorbeeld
met het platbranden van gebied voor de landbouw.
Ecoloog Paulo Brando brandt regenwoud plat om de gevolgen daarvan
aan de weet te komen. Hij ontdekte een omslag in het systeem door brand en
droogte, waardoor meer CO2 in de lucht komt. Die verhoogde waarde is nog niet
in de modellen opgenomen.
Aflevering 4 komt uit Groenland, waar de ijskap in
recordtempo aan het smelten is. Vanuit Kangerlussuaq gaat Bernice met een klein
vliegtuig naar een kamp dat ooit door Nederlanders is opgezet en dat op de
evenwichtslijn ligt. Dat is de lijn waarop de hoeveelheid ijs constant blijft. Er
vriest net zoveel aan als er weg dooit. Ze ontmoet er glacioloog Alun Hubbard van de universiteit van
Aberystwyth die al tien jaar onderzoek
doet door in het ijs te boren en aan de hand van de verhouding tussen ijs en
sneeuw vast te stellen hoe sterk de dooi is. De afgelopen tien jaar is er vier
keer zoveel gesmolten en de evenwichtslijn is naar het noorden opgeschoven. De
versnelling is goed te volgen.
Terug in Kangerlussuaq trekt Bernice met Hubbard door de sneeuw naar
de Russell gletsjer, die zich sterk terugtrekt. Op hun weg komen ze zwarte
plekken tegen, cryoconiet, dat afkomstig is van de woestijn maar ook van verbrandingsresten,
die meer warmte opnemen en daardoor het smelten van de ijskap nog versnellen.
Dat gebeurt ook door de meren in het ijs. Bernice en Alun kunnen het goed met
elkaar vinden. Ze slapen in tentjes en drinken ’s ochtends koffie die door Alun
gezet wordt. Bij de brug in de buurt van Kangerlussuaq meet men de hoeveelheid
smeltwater dat voorbij komt. Drie dagen later begeeft de brug het vanwege het
kolkende rivier.
In het Noorden ligt de Jacobshavn gletsjer. De Amerikaanse
glacioloog Jason Box plaatst er
een time lapse camera bij die om de vijf minuten een foto maakt, waardoor de
terugtrekking van de gletsjer goed te zien is. Door de warme oceaanstroming
wordt het proces versneld. Die heeft weer invloed op mondiale stromingen
waardoor Europa in een mini ijstijd zou kunnen raken. De klimaatgeschiedenis
laat het stijgen van de zeespiegel zien. Het is moeilijk te voorspellen hoe die
verloopt omdat het niet lineair gaat.
Tim Lenton van de universiteit van Exeter ontwerpt klimaat modellen.
Hij schreef daarover in 2011 Early
warning of climate tipping points en bekijkt samen met Bernice de
Jacobshavn gletsjer, die zich tussen 2000 en 2003 tien kilometer heeft
teruggetrokken. Met een opwarming van de aarde met drie graden is het
omslagpunt bereikt en verdwijnt het ijs. Hij schrok daar zelf van. Bernice
vraagt hem of de afkalving nog te stoppen is. Volgens Lenton doen we te weinig
tegen de uitstoot van CO2. We zijn te laat om een opwarming van twee graden
tegen te houden. Tegen het begin van de volgende eeuw is die eerder drie of
vier graden. De lokale bevolking vindt het te gevaarlijk om tussen de
ijsschotsen te kajakken maar Bernice en Tim wagen het erop, al bestaat het
gevaar dat een ijsberg kantelt omdat die onder water smelt.
In het noordelijke Inuitdorp Qaanaaq jaagt men sinds tijden op
zeedieren. Met een slee getrokken door poolhonden gaat men over het zee-ijs.
Het wordt steeds moeilijker bij het water te komen door de opwarming die
sleuven in het ijs maakt. De zee neemt meer warmte op waardoor de afkalving
versterkt wordt.
In tijdschriften, bijvoorbeeld van Air Greenland, wordt geadverteerd
voor olie – en gaswinning. De nieuwe regering wil de boot niet missen. Het is
alleen de vraag welke boot.
Aflevering 5 speelt zich
af in Afrika dat met zijn woestijnen
tussen twee oceanen gelegen, gevoelig is voor klimaatveranderingen. Samen met
geograaf Michael Marshall bezoekt Bernice het regenwoud in Zuid-Afrika, dat
zorgt voor opslag van CO2 en een vochtleverancier is. Door de afname van het
Afrikaanse regenwoud neemt de droogte toe. Door de opwarming van de aarde valt
meer regen in de oceaan. Ook West-Afrika kent een moesson. De Sahel is er
afhankelijk van. Bernice was eerder in Mali dat voor de zoetwatervoorziening
afhankelijk is van de grote rivieren. Door overstromingen worden dorpen
bedreigd. Het is nog onzeker of de toekomst van Mali natter of droger wordt. Dammen
in de Niger voor irrigatie verminderen de visstand verderop.
De woestijn rukt op. In Namibië doet men onderzoek naar temperatuur
en zandstormen die de moesson beïnvloeden door broeikasgassen vast te houden.
De bevolking voedt zich met meloenen, die in de woestijn groeien. In Port
Elisabeth onderzoekt men de golfstroming. Twintig procent van het water van de
Agulhasstroom gaat richting Atlantische oceaan. Daardoor smelten de ijskappen
minder hard dan ze anders zouden doen. Als de circulatie zou stoppen, kan Europa
in een ijstijd belanden.
Het aloude ecosysteem dat fynbos heet, is in gevaar door watertekort
door opwarming van de oceaan. Veel is nog onbekend over het effect van de
veranderingen. Het is wel duidelijk dat de Afrikanen eronder lijden, terwijl ze
er de minste schuld aan hebben.
Tenslotte gaat Bernice in aflevering
6 naar Nepal en India. De
Himalaya is een belangrijk zoetwaterreservoir in de wereld. Vanuit Kathmandu
vliegt Bernice naar Pokhora aan de voet van de Seti vallei. In 2012 werd men daar
overvallen door een kolkende rivier. Geologen zoeken naar de oorzaak daarvan.
In de Himalaya zijn veel gletsjermeren, die door een tsunami kunnen leegstromen
en dan een kolkende watermassa veroorzaken. Men bezoekt met een helicopter het
Tulagimeer op vijfduizend meter hoogte om de snelheid van het afkalven van de
gletsjers te meten. Bernice ziet uit eigen ervaring dat de sneeuw zich
terugtrekt. Een Amerikaanse geoloog zegt dat het meer een geladen pistool is.
Er hoeft niets te gebeuren om een ramp te veroorzaken. Samen met Bernice
onderzoekt hij de sneeuw, die zwart is vanwege het fijnstof dat hier neerdaalt
en meewerkt aan de opwarming. Het is hetzelfde cryoniet dat we ook op de ijskap
in Groenland zagen.
Het water van de Ganges komt voor tien procent van smeltwater, de
rest wordt geleverd door de moessonregens. Die worden onvoorspelbaarder.
Daardoor gebruiken boeren meer ondergrondse bronnen. Omdat een kwart van de
voedselproductie is afgenomen, vergaderen de boeren over andere gewassen die
beter bestand zijn tegen de hitte. Zes weken na het bezoek van Bernice aan
Rishikesh kolkt het water door de Ganges en sleurt huizen mee. Dat wijst op een
fundamentele verandering in het klimaat.
In India is ook veel smog door het toegenomen autoverkeer in de
steden en het koken op biomassa. De bruine wolk is van invloed op de moesson. Daardoor
wordt de lucht juist opgewarmd terwijl eerder koelende deeltjes de zonnewarmte
verminderden. Pluimen in de lucht beïnvloeden de klimaatsystemen. De smog houdt
ook een gezondheidsrisico in. Daarom wordt geëxperimenteerd met nieuwe
houtbranders, die minder CO2 uitstoten. Er is ook een project voor
zonnelantaarns in plaats van petroleumlampen. Een lid van het ICCP, dat zich
baseert op de waarnemingen van de klimaatwetenschappers, zegt dat de klimaatverandering
gevolgen heeft voor ons allen, al pakt die op verschillende delen van de wereld
anders uit. Er is een beleidskader nodig om de uitstoot van CO2 te verminderen.
Een mondiale overeenkomst, maar inmiddels kan iedereen zijn of haar steentje
bijdragen.
Tenslotte roeit Bernice op de Ganges in Varanasi. Volgens haar is
het belangrijk tegen de stroom in te roeien. Ze zet een lichtje in de rivier in
de hoop dat die altijd mag blijven stromen.
De zes afleveringen waren alle schokkend en maakten bereid om iets
te doen, de handen uit de mouwen te steken om de aarde te bewaren. Het is
treurig dat er nog steeds sceptici zijn, zoals Pascal Brückner die elke
gezamenlijke inspanning blokkeren. Net doen of de wetenschappers alarmisten
zijn is de kop in het zand steken.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten