Landrush (2012), documentaire van Hugo Berkeley en Osvalde Lewat

Groot- of kleinschalige landontwikkeling in Afrika

Hoe de wereld te voeden? Aan het eind van de twintigste eeuw waren de voedselprijzen stabiel en nam de honger in de wereld langzaam af, maar in 2008 werd dat anders. Het voedselsysteem begon in elkaar te storten. Honger bedreigde de rijke landen en daarom pikte men land af van de derde wereld en vooral van het vruchtbare Afrika.

Langzaam maakt bovenstaande tekst op het scherm plaats voor het megasuikerproject Sosumar in de Niger delta in Mali, opgezet door de Amerikaanse investeerder Mima. Hij had een persoonlijke reden om zijn bedrijf aldaar te vestigen. Ooit kreeg hij honderd kilometer verder een auto-ongeluk waarbij zijn vader om het leven kwam. Hij had grootse plannen om de economie voortvarend ter hand te nemen. Hij praatte in op dorpshoofden opdat de kleine boeren hun bedrijfje zouden opgeven en voor hem zouden gaan werken op stukjes plantage die hij vrijmaakte. Door mee te werken zouden de levensomstandigheden sterk verbeteren. 

De meningen van de boeren waren verdeeld. Boer Massa had het wel gehad met de schamele gierstoogsten. Hij stapte erin en belooft Mima zelfs dat hij een radiopraatje zou houden, hoewel men in zijn dorp klaagde over de verminderde voedselvoorziening doordat het project van Mima hun grond opslokte. Een andere boer, Kassoum (68 jaar, drie vrouwen, zestien kinderen, zie foto) met een gemengd familiebedrijf, wilde niet meedoen. Hij vond het vreselijk dat dorpen met de grond werden gelijkgemaakt en begraafplaatsen vernield. Het nieuwe project zou ook een slag zijn voor de vrouwen die boter maken uit de noten van de karitébomen, die omgehakt zouden worden.

Landbouw is cultuur, zegt een zware functionaris. Verandering brengt onzekerheid mee.

De regering wilde in 2000 echter van Mali een suikerexportland maken en gaven Mima de vrije hand. Omdat slechts tien procent van het land op naam staat van iemand, konden de boeren gemakkelijk verjaagd worden. Mima beloofde dat boeren die niet wilden meewerken elders een stukje grond zouden terugkrijgen. Hij zou ook zorgen dat de karitébomen elders weer werden aangeplant. Na zes jaar zou men weer noten kunnen oogsten.

Ibrahima, de leider van de boerenbeweging, wilde juist investeren in betere en duurzame productie door lokale boeren in kleinschalige vorm. In 2006 was er nog een beleid gericht op voedselsoevereiniteit, maar dat werd in 2008 omgebogen. Sinds die tijd leidde hij het verzet. Bureaucraten haten de boeren, zegt Ibrahima. Ze richten zich op het westen. Tijdens een voedselconferentie in Des Moines in de V.S. zei een minister uit Mali dat men streefde naar structurele oplossingen voor het voedselprobleem, m.a.w. grootschalige landbouw.

Mima betreurde de traagheid van de politiek. De verdragen werden tot onvrede van de investeerder door het parlement niet geratificeerd. Hij sprak met een volksvertegenwoordiger die beloofde alles in het werk te stellen om het project zou snel mogelijk te laten beginnen.

Zover kwam het niet. Een militaire staatsgreep maakte een maand voor de presidentsverkiezingen op 21 maart 2012 een einde aan de regering en het project. Mima week uit naar Nigeria, dat hem graag zag komen. Kassoum was blij dat de bomen niet omver gehakt werdne en zijn dorp bleef bestaan. Massa daarentegen was teleurgesteld.

De toekomst blijft onzeker. Een blanke vrouwelijke deskundige die niet gecharmeerd is van de grootschalige landbouw en de arrogantie van Mima, vreest dat conflicten hiermee niet voorbij zijn. Vanwege klimaatverandering en voedseltekorten ontstaat er meer strijd. Door de inval van moslimrebellen in het noorden is de situatie voor de boeren inmiddels verslechterd. 

Hier de site van Idfa met daarop deze boeiende documentaire in de serie Why poverty.