Welcome, reader! According to Antony Hegarty in this second decade of the new century our future is determined. What will it be? Stays all the same and do we sink away in the mud or is something new coming up? In this blog I try to follow new cultural developments.

Welkom, lezer! Volgens Antony Hegarty leven we in bijzondere tijden. In dit tweede decennium van de eenentwintigste eeuw worden de lijnen uitgezet naar de toekomst. Wat wordt het? Blijft alles zoals het is en zakken we langzaam weg in het moeras van zelfgenoegzaamheid of gloort er ergens iets nieuws aan de horizon? In dit blog volg ik de ontwikkelingen op de voet. Als u op de hoogte wilt blijven, kunt u zich ook aanmelden als volger. Schrijven is een avontuur en bloggen is dat zeker. Met vriendelijke groet, Rein Swart.

Laat ik zeggen dat literaire kritiek voor mij geen kritiek is, zolang zij geen kritiek is op het leven zelf. Rudy Cornets de Groot.

Do not go gentle into that good night, Old age should burn and rage at close of day; Rage, rage against the dying of the light. Dylan Thomas.

Het is juist de roman die laat zien dat het leven geen roman is. Bas Heijne.

In het begin was het Woord, het Woord was bij God en het Woord was God. Johannes.



zaterdag 27 augustus 2016

Kanker: biografie van een sluipmoordenaar (2015), driedelige documentaire van Barak Goodman


De grillige geschiedenis van de greep op kanker

De driedelige documentaire Kanker: biografie van een sluipmoordenaar is gebaseerd op het boek De keizer aller ziektes van de Amerikaanse oncoloog Siddhartha Mukherjee die in een gesprek met Brands in februari 2011 op een boeiende en zachtaardige manier over kanker praatte. Barak Goodman laat in drie afleveringen zien hoe het onderzoek naar de aard van kanker zich ontwikkelde. Langzaam aan kwam men erachter dat het in onze genen zit. Daardoor kon men nieuwe medicijnen ontwikkelen.

Aflevering 1: Magische kogels

Goodman begint in een kinderkankerziekenhuis in de Verenigde Staten met ouders die met deze vreselijke ziekte van hun kind geconfronteerd worden. Kanker wordt een wereldwijde plaag genoemd waar we nog niet vanaf zijn, al zijn er verbeteringen in de behandeling en sterft niet iedereen er meer aan. Archiefbeelden van een kinderziekenhuis in Boston tonen leukemiepatiëntjes die in de jaren veertig ten dode waren opgeschreven. De driejarige Robert Sandler was een van hen. Kankerdeskundige Sidney Farber injecteerde met een bepaalde gifstof, die wel een verbetering bracht, maar niet kon voorkomen dat de kinderen, waaronder Robert Sandler, alsnog doodgingen. Het idee dat kanker slechts één uitingsvorm had bleek een misvatting.

De Duitser Halsted kwam in de jaren vijftig met een andere oplossing; het chirurgisch verwijderen van de tumoren door middel van radicale mastectomie. Omdat de ziekte toch terug kon komen, zette men vervolgens bestraling in, maar die had ook schadelijke effecten. Chemotherapie, een derde mogelijkheid, was een vervolg op de ideeën van Farber en tevens al veel eerder bekend. Paul Erlich ontdekte in 1870 dat een verfstof zich hechtte aan zieke cellen. Hij bedacht om, wat hij noemde, magische kogels op die cellen af te sturen. Hij kreeg de Nobelprijs voor zijn behandeling tegen syfilis, maar de kankertherapie was nog een brug te ver. Farber ging verder met de ontdekking, die men in de Eerste Wereldoorlog deed, namelijk dat mosterdgas witte bloedlichaampjes doodde. Hij experimenteerde met andere stoffen en richtte het Jimmy Fund op om geld te verzamelen voor verder onderzoek. Hij werd daarbij geholpen door Mary Lasker, die haar man aan darmkanker verloor. Ze richtten het American Cancer Society op die ook het stigma rond de ziekte probeerde te doorbreken. Daaruit kwam het National Cancer Institute voort, dat veel onderzoek verrichtte en tenslotte succes bereikte met de VAMP behandeling, waarbij verschillende stoffen werden ingespoten. Karen Lord kan erover mee praten. Ze lag een jaar in bed en zweefde tussen dood en leven maar knapte er tenslotte van op. Lasker kreeg geld los van Nixon om meer onderzoek te doen in de strijd tegen kanker. De in 1971 aanvaarde Cancer Act was een steun in de rug.

Aflevering 2: De blinde mannen en de olifant

Nixon kon dan wel de aanval tegen kanker inzetten, maar aangezien de aard van de vijand onduidelijk was, zette de strijd weinig zoden aan de dijk. Borstamputaties werden vaak uitgevoerd tot de eigenzinnige oncoloog Fisher in 1975 vraagtekens zette bij de radicale mastectomie. Als de kanker nog niet was uitgezaaid volstond een lumpectomie, waarbij de borst zo goed als gespaard bleef. Hij baseerde zich op wetenschappelijk onderzoek en kreeg tien jaar later gelijk.

Er werd een drietal oorzaken voor het ontstaan van kanker aangewezen: er zou een virus werkzaam zijn dat de kanker veroorzaakte, maar daar was uiteindelijk weinig bewijs voor; daarna dacht men aan milieufactoren, zoals de relatie tussen het roken van sigaretten en longkanker maar ook aan andere vormen van luchtverontreiniging; tenslotte werd het gen als de dader gezien. Mukherjee zegt dat Michel Bishop de drie oorzaken met elkaar verbond in een theorie over het oncogen, een extra gen dat verantwoordelijk is voor kanker. Daarmee kwam een eind aan de blindheid van de mannen die allemaal een stukje van de olifant waarnamen.

Daarna werd veel tijd besteed om het oncogen te determineren, waarna een medicatie kon beginnen. Barbara Bradfield was een van de vrouwen die voor de nieuwe behandeling in aanmerking kwam, hoewel oncoloog Dennis Slamon er bij haar op moest aandringen om mee te werken. Na alle vergeefse chemotherapie voor haar borstkanker had ze daar weinig zin meer in. Het medicijn Herceptin werkte in 1992 echter wel bij haar. De fabrikant werd vervolgens overspoeld om het medicijn beschikbaar te stellen, maar men wilde het eerst nog verder testen. Daarop werd in 1995 een compromis bereikt: men stelde een uitgifte op basis van loting beschikbaar. Toen de resultaten in 1997 bevredigend bleken, was dat een stimulans om op deze weg verder te gaan.

Aflevering 3: Waar zit de Achilleshiel?

Na Herceptin tegen borstkanker boekte het medicijn Givec een groot succes tegen leukemie, maar daarna vroeg men zich af of men met uitzonderingen te doen had. Oncoloog Vogelstein richtte zich vervolgens op zieke darmcellen en ontdekte dat mutaties in verschillende fasen kunnen veranderen, waardoor het raadsel alleen maar complexer werd. Clinton gaf zijn zege om het hele menselijk landschap van de genen in kaart te brengen. In 2008 kwamen de eerste resultaten van de zogenaamde kankergenoomatlas naar buiten. Men ontdekte dat niet het oncogen maar het tumorsupressorgen voor de problemen zorgde door de ontwikkeling van kanker niet af te remmen. De kanker ontwikkelde zich in het lichaam, veranderde daarbij ook en kon zelfs resistent worden tegen aanvallers. De dure medicijnen werkten niet. Daarom ging men de zaak van een andere kant bekijken, vanuit de preventie, die daarvoor nauwelijks aan de orde was geweest.

Het was overduidelijk dat kanker afnam door campagnes tegen het roken. Tegenwoordig richt men zich op obesitas dat ook een risicofactor is. Men denkt dat kanker kan ontstaan door kopieerfouten in de cel maar ook door milieufactoren. Daaromtrent zijn veel onbewezen theorieën zoals die over de straling van hoogspanningsmasten of mobieltjes. Door de onbekendheid vragen mensen die kanker krijgen zich angstig af wat ze verkeerd deden.

Door vroege opsporing, bijvoorbeeld door een poeptest, kunnen mutaties uit de darm verwijderd worden nog voordat ze problemen veroorzaken. Mary-Claire King onderzocht een aantal families waarin borstkanker vaak voorkwam. Ze kreeg steun van Bernie Fischer die zijn leven gewijd had aan het sparen van borsten, zoals in aflevering 2 te horen was en lokaliseerde een mutatie, waarop een strategie kon worden ontwikkeld om de ziekte te voorkomen. Het idee was dat dit ook bij andere kankersoorten zou werken. Daarop ontdekte men dat niet alle mutaties even belangrijk waren. Vandaar ook het belang om met een combinatie van medicijnen de vijand op verschillende fronten tegelijk te verslaan, net als men doet met antibiotica.

Een nieuwe loot is de immunotherapie. Al in de negentiende eeuw waren er ideeën om het eigen afweersysteem als behandelingswijze te gebruiken. Steven Rosenberg boekte succes door lymfocyten terug te plaatsen in het lichaam van de patiënt. Jim Allison ontdekte dat het afweersysteem soms geremd wordt en bedacht daar in 1996 een oplossing voor. Door deze benadering kon men medicijnen massaal produceren, al gold dat alleen nog voor melanomen en nierkanker. Carl June gebruikte genetische manipulatie en genas daardoor het jonge leukemiepatiëntje Emily Whitehead. Zij is althans uitbehandeld. De toekomst moet uitwijzen in hoeverre de kanker bij haar wegblijft. Dat geldt ook in andere gevallen. De teneur van het programma is dat kanker steeds meer beheersbaar wordt. Inmiddels is de overlevingskans van de ziekte negentig procent. De kankercel ontwikkelt zich, maar wij ook, zegt Mukherjee aan het eind. 
  
Hier mijn verslag van het gesprek van Wim Brands met Siddhartha Mukherjee over De keizer aller ziektes, een biografie van kanker.

Geen opmerkingen:

Een reactie posten