Tragikomisch verhaal werkt goed in een huiskamer
In het kader van de Cultuurlijn van de Haarlemse Bosch en
Vaart buurt speelt acteur, regisseur en schrijver Hans van Hechten (1946) de
eenakter Over de schadelijkheid van tabak
(1902) van Anton Tsjechov in een fraaie huiskamer in bovengenoemde wijk. De
eenakter is een van de laatste toneelteksten die Tsjechov schreef voor zijn
dood in 1904, maar is ruim een eeuw later nog altijd zowel amusant als
schrijnend om aan te horen. De wijze waarop Van Hechten deze tekst tussen de
schuifdeuren brengt, maakt die nog tragikomischer. In zijn nette pak met strik
lijkt hij sprekend op een van de figuren van Tsjechov, dromend van een ander
bestaan, maar gevangenen zittend in een slecht huwelijk.
Met een knappe mimiek laat Van Hechten het publiek in de
bomvolle huiskamer kennismaken met de Rus Iwan Ivanovitsj Njoechin, echtgenoot
van een vrouw die een muziekschool en een meisjesinternaat bestiert. Zelf
geeft hij openbare lezingen. Hij staat daar wat bedremmeld, alsof hij niet goed
weet hoe hij moet beginnen. Hij opent met ‘Zeer geachte dames’ en bedenkt dan pas
dat er ook heren verwelkomd moet worden. Ook namens zijn vrouw. Hij
verontschuldigt zich bij voorbaat voor het niveau van de lezing, die geen
wetenschappelijke kwaliteit heeft, maar hij is ook niet iemand die zomaar wat roept. Eerder
hield hij een lezing over wandluizen die door zijn dochters zeer op prijs werd
gesteld. Vandaag gaat het over de schadelijkheid van tabak, al is hij zelf een
roker. Zijn vrouw drong aan op het onderwerp. Wie het niet interessant vindt
kan nog vertrekken.
Af en toe verontschuldigt Iwan zich voor zijn nerveuze
gedrag dat zich bijvoorbeeld uit in het trekken van zijn oog. Dat is begonnen
sinds de geboorte van zijn vierde dochter Barbara. Buiten zijn lezingen is hij docent
en klusjesman van de muziekschool. De vorige dag regelde hij nog meel voor
pannenkoeken, maar omdat er drie meisjes waren die ze niet aten vanwege
gezwollen klieren, vond zijn vrouw dat hij die dan maar moest opeten. ‘Vreet
jij die dan maar op, vogelverschrikker,’ riep ze hem toe. Ze gebruikt ook wel
eens termen als adder of satan.
Iwan bedenkt dat hij liever een lied zou zingen en begint
daar ook aan, maar raakt al gauw de draad kwijt. Oud en afgesleten voelt hij
zich, ook al oogt hij misschien opgewekt. Zelfs zijn pak is versleten. Het
getal dertien achtervolgt hem. Ze wonen op dat nummer in de Hondensteeg en zijn
dochters zijn op de dertiende van de maand geboren. Vanwege de dominantie van
zijn vrouw is het hen nog nooit gelukt om aan een man te komen. Zijn vrouw laat
gewoon niemand in hun huis toe. Als men zijn dochters wil zien moet men op een
feestdag naar hun tante gaan. Dan kan men meteen een drankje nemen. Zelf begint
hij daar niet aan. Dan wordt hij melancholisch en wil hij weg uit het bestaan.
Ver weg in een veld blijven staan, als een vogelverschrikker wellicht en daar
naar de maan kijken en alles vergeten. Hij wil alleen nog rust. Dan bedenkt hij
dat zijn vrouw op hem wacht. Hij drukt het publiek op het lijf tegen haar te
zeggen dat de vogelverschrikker zich waardig heeft gedragen en eindigt met
enkele volzinnen over de schadelijkheid van tabak.
De situering van deze voordracht in een huiskamer en het nauwe
contact van de spreker met het publiek geeft er de nodige diepte aan. Zo wil
Iwan de prospectus van de muziekschool verkopen en vraagt daar dertig kopeke
voor. De vrouw des huizes is wel geïnteresseerd. Daarmee komt het verhaal op
een heerlijke manier nabij.
Het verhaal Over de
schadelijkheid van tabak is terug te vinden in deel 6 van de Verzamelde werken van Anton Tsjechov.
Hier de site van
Hans van Hechten.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten