Doorbreking van zwart wit denken over het conflict in
Oekraïne
De laatste aflevering van het bewogen seizoen 2015-2016 van
VPRO Boeken gaat over de uitreiking van de Bob den Uyl prijs aan Fleur de Weerd
voor haar boek Het land dat maar niet wil
lukken met als ondertitel Een reis door het grillige Oekraïne. Juryvoorzitter Clairy Polak is aanwezig om te vertellen over de
totstandkoming van de toekenning van de prijs voor het beste literaire reisboek
van 2015 aan Fleur de Weerd.
Polak vertelt dat de jury zo’n vijftig boeken gelezen heeft
en dat de kwaliteit hoog was. De vele jonge schrijvers, waaronder de nodige
correspondenten, gaven een frisse blik op de wereld. Er waren veel boeken over
Oekraïne, dat een spiegel van deze tijd is. In de jury was niet veel discussie
over de literaire kwaliteit van de boeken. De shortlist kwam gemakkelijk tot
stand. Polak leest voor uit juryrapport, waarin Het land dat maar niet wil lukken getypeerd wordt als een
onbevangen en gelaagd verslag over een land in problemen, waarvan de oplossing
nog ver weg is. De historische context die De Weerd biedt, geeft een andere
blik op onze veronderstelling wat goed en fout is.
Polak voegt daar aan toe dat het referendum geslaagder was
geweest als we
dit boek eerst hadden gelezen. Ze denkt dat Europa zich veel
problemen op de hals haalt als het Oekraïne binnenhaalt, maar met een
samenwerkingsverdrag is men daar beter af dan zonder.
Jeroen van Kan begint tegen De Weerd meteen over het
complexe land dat Oekraïne is.
De Weerd bevestigt dat ze dat niet in vijfentwintig minuten
kan uitleggen. Ze kwam er in 2012 voor het eerst en werd zich bewust van de
framing rond de Oranje revolutie. Na het uitbreken van het conflict met Rusland
zoomde ze in op de problemen door veel gesprekken met burgers te voeren. Die
maakten het conflict steeds complexer. Ze merkte dat ze het beste zo onbevangen
mogelijk kon zijn en haar eigen ideeën loslaten.
Van Kan vraagt haar waarom ze voor Oekraïne had gekozen.
Dat was nogal toevallig. Ze werkte na haar opleiding als
journalist freelance voor Trouw en wilde graag als correspondent naar Oost-Europa,
maar Rusland was niet gemakkelijk toegankelijk. Het EK voetbal in 2012 in
Oekraïne vormde een mooie springplank voor haar, al kwam ze binnen met een
cultuurschok. Het was koud en het sneeuwde. Het vliegtuig gleed door op de
landingsbaan in Kiev en het gastgezin was niet voorbereid op haar komst. De
moeder en haar dochter van 37 jaar keken vreemd aan tegen de jonge vrouw die in
moonboots tegenover haar stond. Vrouwen daar kleden zich heel vrouwelijk. De
emancipatie verloopt daar heel anders dan bij ons, omdat de gelijkstelling
tussen man en vrouw in de Sovjet Unie werd opgelegd en ze na het communisme het
liefst weer jurkjes droegen en achter het aanrecht gingen staan.
Van Kan haalt een anekdote aan over een hond van een
vriendin die tijdens een wandeling in een park dorst had.
Ze vroegen aan een verkoopster van koffie of ze een bekertje
mochten om water in te doen, maar dat kon niet. De verkoopster was nogal star
in haar denken en kon de regels niet loslaten. Ook de jeugd heeft nog last van de
Sovjet conditionering. Een studente uit Charkov die in de V.S. ging studeren
durfde daar haar mond niet open te doen als naar haar mening werd gevraagd. Een
aanhanger van het communisme laat T-shirt met revolutionaire slogans in de V.S.
ontwerpen en begrijpt de tegenstrijd daarvan niet. Oudere vrouwen in Charkov
verzetten zich tegen de sloop van een standbeeld van Lenin die toch hun grote
held was. Men vereert de kozakken terwijl die helemaal niet zo goed waren. De
Weerd spreekt van vluchtgedrag. De ouderen zoeken houvast bij het verleden, de
jongeren willen, net als in de jaren negentig, weer weg. De titel van haar boek
slaat op het gevoel van machteloosheid dat er heerst en is niet zozeer een waardeoordeel
over Oekraïne. Zelf heeft ze een levenslange band met Oekraïne gekregen. Het is
een haat liefde verhouding, maar de contacten waren open en warm.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten