De relatie tussen mens en beeld nader beschouwd
De documentaire Het
rijk van de schimmen verwijst naar een uitspraak van Maxi Gorki over een
van de eerste filmvoorstellingen en is een associatief project waarin filmmaakster Fiona Tan volgens de bij de trailer gevoegde informatie op zoek gaat naar de
relatie tussen mensen en de beelden die ze bezitten. In de documentaire zijn
die twee-eenheden vaak te zien. De oude man op de foto toont een zoon die verdronk. De intentie van Tan staat lijnrecht tegenover het
tweede gebod waarin gesteld wordt dat gij geen gesneden beelden zult maken en
daarvoor niet zult buigen, noch hen dienen. Het verbieden van beelden vat Tan
dan ook op als een provocatie. Het leven is een beeldenarchief dat wacht op
ontdekking.
In het begin van de documentaire in vier delen en een
proloog is een glazenwasser te zien die onze blik schoonveegt. Vervolgens komt
Tan zelf in beeld met haar lievelingsfoto maar voor ze kan zeggen wat die
voorstelt, is ze alweer verdwenen.
In de Proloog zien
we een beeldhouwer die geconcentreerd in steen hakt. Hij komt verschillende
keren in de documentaire terug, een man die ook wel eens stil zit en kijkt naar
hetgeen hij gehouwen heeft. Kijken is beelden maken, zegt Tan en daar heeft men
de ogen hard bij nodig. Zou de groep mensen die het standbeeld van Lenin
neerhaalt, ook als provocateurs gezien moeten worden?
In Beeldwereld gaat
fotograaf Willem van Zoetendaal op zoek in een foto- en filmarchief. Hij geeft
een fotoverzameling een nieuwe betekenis en bestemming. Het toeval speelt
daarbij een rol, net zoals voor de fotografie zelf geldt. Hij toont een serie met
verf bespatte ansichten die door een schilder zijn nageschilderd en die hij tot
de mooiste in zijn collectie rekent.
Fotografisch geheugen
toont beelden van een demonstratie waarbij beeltenissen van personen die goed
of slecht zijn worden meegedragen. We zien ook een Trabant onder een bloeiende
boom langs een weg waarover een tram rijdt, hetgeen Boedapest moet zijn, de
stad van Sandor Kardos, die foto’s verzamelt van amateurs en af en toe op een kwalitatief
sterke foto stuit die precies op het juiste moment genomen is. Tijdens het
ordenen van de foto’s gaat informatie verloren maar dat is niet erg, want dat gebeurt
ook in het geheugen. Susan Sontag schreef dat het verzamelen van foto’s het verzamelen
van de wereld is. Het zijn fragmenten die voor ons van belang zijn. Op de vraag
naar het belang van foto’s kan Kardos zelf geen eenduidig antwoord geven.
Wereldbeeld toont
een man die met een glasplaat langs een drukke verkeersweg loopt, die via de
camera op ons netvlies valt, waarmee Tan lijkt aan te geven dat beelden de
complexiteit van de werkelijke wereld niet kunnen weergeven. Fotograaf Jochem
Blume uit Hamburg praat over foto’s uit Auschwitz die voor hem veelzeggend
waren. Hij vertelt eerlijk dat hij daarvoor begeesterd was over het nationaal
socialisme en onder de indruk van Leni Riefenstahl. Na de oorlog werkte hij
voor de Duitse persdienst. Beelden zijn volgens hem altijd tegenstrijdig. De
kijker geeft er zelf betekenis aan. Tegenwoordig zijn we door de overdaad
immuun geworden voor beelden, zegt Alfredo Jaar uit New York. Hij maakte zelf
een installatie waarbij de toeschouwer rechtstreeks in de ogen kijkt van een
Tutsi vrouw die haar gezin afgeslacht zag worden door militante Hutu’s.
Het rijk der schimmen
gaat in op de geluidloze zwart wit film die Gorki in 1896 zag en waarop de
beelden op schimmen leken. Tan omringt zich erdoor. Fraai is het schaduwspel van
een zingende man die met zijn vingers dieren als een konijn en een eend op een
wit vlak projecteert.
In naam van Puck (2015), de
toegift van deze documentaire van filmacademiestudente Nina van Oort - over een persoon op een locatie, een dag en een
handeling – voert restricties in die volgens Tan onnodig zijn. De korte documentaire gaat over een jonge manisch
depressieve vrouw met een moeilijke jeugd die troost vindt bij voorwerpen. Net
als Tan omringt zij zich erdoor, ordent ze de voorwerpen die haar op de been
houden, waarmee ze haar angsten onder de knie houdt.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten