Kijken in de ziel – toptrainers (2010), tweedelige gespreksserie van Coen Verbraak

In de aankondiging horen we dat Nederland anderhalf miljoen KNVB leden kent. Dat het de droom is van veel jongens om profvoetballer te worden. Dat er maar zo’n duizend jongens zijn die dit lukt. En dat er maar driehonderd toptrainers zijn. Coen Verbraak gaat op de hem bekende flitsende wijze en afgewisseld met beelden van trainingen in gesprek met zeven van hen, te weten: Guus Hiddink, Leo Beenhakker, Co Adriaanse, Foppe de Haan, Willem van Hanegem, Louis van Gaal en Bert van Marwijk.

Aflevering 1: de coach

Verbraak begint met de jeugdjaren. Hiddink trapte vaak als kind een balletje tegen de muur, Van Marwijk stond als het ware voetballend op, De Haan schoot altijd een bal tussen de vork van een boom. Adriaanse noemt het spelletje onvoorspelbaar, Beenhakker wil mensen bij elkaar brengen, Van Hanegem kan ook van het spel van de tegenstander genieten, voor Van Gaal is het trainerschap een uit de hand gelopen hobby. Hij wist al op zijn veertiende dat hij trainer wilde worden en keek daarom vooral naar de trainende Michels terwijl zijn vriendjes naar de Ajax spelers keken.

Na de inleidende beschietingen gaat het over het voordeel om zelf op topniveau gevoetbald te hebben. Velen vinden speler zijn toch wel het mooist. Van Hanegem zegt dat een speler veel meer invloed kan uitoefenen dan een trainer. Adriaanse denkt dat hij als trainer hoger gekomen zou zijn, als hij op topniveau gevoetbald had. Van Hanegem denkt dat zo’n speler als coach de druk beter aan kan. Volgens Van Marwijk kan hij bijgelovigheid van spelers herkennen en daarop inspelen. Voor Beenhakker is een goede verhouding met de spelers het belangrijkste. Daarmee houdt hij de kikkers in de kruiwagen. Adriaanse daarentegen staat boven de spelers. Hij heeft nu eenmaal een ander karakter, zegt hij. Beenhakker vindt het erg als een eigenwijze speler voor schut wordt gezet, zoals Martin Jol deed, die iemand de tribune op liet rennen. Hiddink vindt het een voordeel dat een trainer als speler net niet de top bereikte, want dan kan men zich beter inleven in een minder getalenteerde speler. Volgens De Haan moet macht overgaan in gezag.

De Haan vindt het een valkuil dat een trainer te snel resultaat wil boeken. Hidink herkent dit van een trainingskamp met het Nederlands elftal waarbij hij meteen vanaf de eerste dag hard aan de slag wilde. De Haan vertelt over een vriend uit een boerenmilieu die hem, nadat hij een training had bezocht, toevoegde dat De Haan de natuur zijn werk moest laten doen. Over het gebruik van alcohol in een trainingskamp zijn de meningen verdeeld. Beenhakker staat wel wijn toe maar geen bier. Van Gaal zegt dat Spaanse spelers heel anders wijn drinken dan de Nederlanders. Hiddink vertelt over trainer Kurt Linder die in de auto van zijn vrouw op de avond voor een wedstrijd langs de adressen van de spelers ging om aan de motorkap van hun auto te voelen of ze uit waren geweest. Zoiets gaat Van Gaal te ver. In Barcelona, waar hij een soort onderburgemeester was, had hij wel zijn informanten.

De Haan heeft veel trainers opgeleid. Hij was niet gecharmeerd dat Van Hanegem op zijn vraag wat hij had opgestoken antwoordde: een sigaret. Van Hanegem ging niet van harte naar de opleiding, maar had het papiertje nodig om hoofdtrainer te kunnen zijn. De meesten stemmen in met de uitspraak dat een goed paard nog geen goede ruiter maakt. Adriaanse ergerde zich aan Frank Rijkaard die zonder papieren als trainer aan de slag ging.

Aflevering 2: de prijs

De tweede aflevering begint met het ouderlijk gezin van de coaches. Van Gaal komt uit een gezin met negen kinderen en had veel voetballende broers. Zijn vader heeft hij nauwelijks gekend. Hij werkte hard tot hij na een hartaanval de laatste jaren in een ziekenhuis belandde. De vader van De Haan, een boerenwagenmaker, wist niet wat buitenspel was, zijn moeder werd zo depressief dat ze herhaaldelijk naar een inrichting ging en ten slotte een eind aan haar leven maakte, op de verjaardag van de schoonmoeder van De Haan nog wel. Bezoeken aan de inrichting waar zijn moeder niet behandeld werd, waren ontluisterend. Hij heeft ervan geleerd dat sommige zaken niet te veranderen zijn en dat men door moet. De vader van Van Marwijk was typograaf, een zwijgzame man die wel trots op zijn zoon was. Voor Adriaanse waren zijn ouders belangrijk op de achtergrond. Hoewel zijn moeder dement werd, bleef ze toch vertrouwd. Na hun dood merkte hij dat hij voor hen had gepresteerd. De vader van Beenhakker stierf in 1956 aan leukemie toen Leo veertien jaar oud is. Voor een enig kind was zijn vader alles. Hij heeft het nooit een plaats kunnen geven en is er nog boos over.

Het brengt Verbraak erop dat veel toptrainers op jonge leeftijd hun vader verloren. Ook Dick Advocaat hoort bij het rijtje. Volgens Beenhakker leert het knokken en de ambities waarmaken. Hij weet nog hoe zwaar het voelde toen hij met kampioen Feyenoord op de Coolsingel stond. Hij verlies kwam hard terug. Adriaanse denkt dat zo’n kind de rol van de vader overneemt en al vroeg verantwoordelijkheid leert dragen. De Haan denkt dat hij door de ziekte van zijn moeder antennes heeft ontwikkeld over het gemoed van zijn spelers.

Hierna volgt een fragment waarin Advocaat zegt dat de kritiek na de uitschakeling in de halve finale van de EK in 2004 tegen Portugal te ver ging. Van Gaal kan daar niet over oordelen. Hij schaamt zich niet voor zijn eigen emoties, zegt hij, en vindt het oordeel van de media niet belangrijk (al zal dit een overdekken met het tegendeel zijn, rs.). Hiddink zegt dat Advocaat te gevoelig is. Van Hanegem vond het dom dat Advocaat naar sportprogramma’s keek waarin hij bekritiseerd werd. De Haan zegt dat het moeilijk is je daarvoor af te sluiten. Beenhakker herkent het gevoel uit de jaren negentig, toen hij de grip verloor en zich alleen voelde staan. Adriaanse weet dat veel trainers lijden: zie de kauwgom kauwende Ferguson, de groeven in het gelaat van Wenger, de zware blik van Van Gaal in de eerste maanden als trainer van Bayern München. Van Maurik zegt dat Advocaat goed terecht gekomen is en kijkt zonder commentaar naar de uitbarstingen op televisie van Van Gaal. Beenhakker ergert zich aan daaraan, Hiddink en De Haan moeten erom lachen. Adriaanse kan zich de reactie van Van Gaal voorstellen omdat hij er alles aan doet om alles goed te laten lopen. Van Gaal zegt daarop dat hij boos wordt omdat hij anderen in bescherming neemt en vindt het niet erg dat collega’s zich daarover amuseren. Hij wordt boos als Verbraak hem vraagt of zijn woede uitbarstingen geen verloren energie zijn. Verbraak toont zich daarop verbaasd.

Hiddink wilde bij PSV stoppen nadat zijn ouders een dreigbrief ontvingen. Adriaanse werd in Den Haag bedreigd door een anonieme beller en kreeg enkele maanden politiebewaking. Na zijn Ajax tijd voelde hij zich niet veilig bij Feyenoord of Excelsior. Verschillende keren werd hij lastig gevallen, maar een hekel aan voetbal heeft hij er niet door gekregen. Van Marwijk kreeg bescherming van anderen na ontvangst van een kogelbrief. Beenhakker tankte als Feyenoord coach met kloppend hart in de buurt van Amsterdam en werd eens ontzet door de Wegenwacht. Het maakte dat hij een tijd zijn heil in het buitenland zocht.

Bij frequent verlies staat de trainer onder druk om te vertrekken. Adriaanse maakte dit bij Ajax mee en kreeg de hoon van het publiek over zich heen. Hij zegt dat men dan niets van collega’s hoort. Als hij opnieuw mocht kiezen zou hij tot verbazing van Verbraak geen trainer meer worden. Als directeur opleidingen had hij het bij Ajax wel naar het zin. Hij betreurt het dat hij de top nooit gehaald heeft. Van Gaal constateert berustend dat een trainer vaak onterechte kritiek krijgt. De Haan en Beenhakker zeggen dat de verantwoordelijkheid voor prestaties zwaar drukt. Hiddink vindt het wel goed dat men daar alleen mee is.

Van Marwijk zegt dat men in moeilijke tijden zijn vrienden leert kennen. Het trainerschap heeft Beenhakker alles gebracht. De jongen in hem kan trots zijn over hetgeen de man bereikt heeft. Ook Van Gaal is trots. Hij wil nog wel eens bondscoach worden (en werd dat ook, rs).

Foppe had ook directeur van een school willen worden omdat dat maatschappelijk meer betekent. Zijn kinderen hebben hem nooit gemist, omdat hij er was als hij er moest zijn. Beenhakker heeft het opgroeien van zijn kinderen wel gemist. Daarnaast heeft het hem zijn eerste huwelijk gekost. Hij weet niet of dat het waard is geweest.

Af en toe kreeg het programma de allure van de Up serie van Michael Apted. Vooral de tweede aflevering ging de diepte in. Het viel me op dat Van Hanegem daarover niets te melden had. Wellicht stond hij op de binnenplaats van het kasteel een sigaret te roken.