Filmrecensie: Das weisse Band (2009), Michael Haneke

Waar liefde ontbreekt, ontstaat een hel

De Zwitserse psycho-analytica Alice Miller schreef over zwarte pedagogiek, een opvoedingssysteem om kinderen onder de duim te houden door stelselmatige ondermijning van hun wil en zelfvertrouwen,. Ze zag een verband met de gruwelen van de nazi tijd. Haneke verbeeldt in Das weisse Band als het ware haar veronderstellingen.

Het Duitse Eichwald is een dorp zoals zo vele aan de vooravond van de Eerste Wereldoorlog. De tijd staat er stil en de gang van zaken wordt bepaald door de dorpsnotabelen zoals de dominee en de dorpsdokter. Er is ook een baron, die eigenaar van het land is waarop de dorpelingen werken en die hen fêteert met een drinkgelag als de oogst is binnengehaald. Het zijn nog feodale verhoudingen die daar heersen. Een van de mannen, Felder geheten, vreest dat de baron hem werk weigert als zijn zoon Max uit nijd diens veld met kolen weg snoeit.

Het verhaal wordt vertelt door de oudere dorpsonderwijzer, die inmiddels niet meer kan zeggen of hij alles juist gezien heeft. Altijd mooi, zo’n onbetrouwbare verteller, die met een voice-over de gebeurtenissen aan elkaar gepraat.

De film, die geheel in zwart wit en zonder achtergrondmuziek is opgenomen, begint met een aantal onverklaarbare incidenten. Eerst is er de dorpsdokter die terug van een medische visite met zijn paard over een koord struikelt dat tussen de bomen gespannen is en naar het ziekenhuis moet. De vroedvrouw, die na de dood van zijn vrouw, de zorg voor de kinderen op zich heeft genomen en in de seksuele behoeften van de dokter voorziet, haalt de kinderen van school.

De vrouw van Felder komt om door een ongeluk in de zagerij, waar ze te werk werd gesteld.

Sigi, de jonge zoon van de baron, wordt vastgebonden en geslagen in de zagerij gevonden, later moet Karli, de gehandicapte zoon van de vroedvrouw, het ontgelden en ook Felder zelf houdt het niet vol.

Klara en Martin, de oudste twee kinderen van de dominee zijn te laat voor het avondeten en hun vader straft iedereen in het gezin om hen eten te onthouden. Later ziet de dorpsonderwijzer Martin halsbrekende toeren uithalen in het bos. De jongen tart het gezag van God, hij wil zien of God hem dood wil. Zijn stuurse blik op de poster zegt genoeg. ‘Wat is dood?’ vraagt het broertje Rudolph van de dokter op zijn beurt aan zijn grote zus Anna als ze samen eten. Het is de dood die zijn schaduw over het dorpsleven werpt.     

Niet iedereen is slecht. De 31 jarige dorpsonderwijzer heeft een oogje op Eva, het dienstmeisje van de baron. Als zij ontslagen wordt en overstuur is, gaat de dorpsonderwijzer met haar mee naar haar ouders die in de buurt wonen. Met kerst gaat hij nog eens op bezoek. De vader geeft hem, terwijl hij totaal voorbij gaat aan de gevoelens van zin dochter, toestemming om met haar te trouwen, maar hij moet nog wel een jaar wachten. In die tijd werkt Eva bij een kapper en daar zal ze mogelijk andere kandidaten tegen het lijf lopen. Het is schikken of stikken, zegt de vader van Eva sadistisch tegen de goedwillende onderwijzer.

Een zoontje van de dominee vraagt zijn vader of hij een zieke vogel mag verzorgen. Zijn vader spreekt hem toe over het gevaar om zich te hechten. Later schenkt de jongen zijn vader de vogel, omdat vaders parkiet Pipsi door zijn zus Klara doodgestoken is, een wraakactie omdat haar vader haar misbruikt.  

Het is niet vreemd dat de onderwijzer twijfelt aan zijn herinneringen want het hele dorp was besmet met de verschijnselen van zwarte pedagogiek, al maken de dokter en de dominee het wel erg bont met hun dedain voor hun medemens. De dominee zit zijn zoon Martin op zijn nek over masturbatie, maar het meest stuitend is dat de dokter die zijn walging uitspreekt tegen de vroedvrouw die hem seksueel dient. Waar liefde ontbreekt, kan alleen een hel ontstaan. 

Das weisse Band is de benaming voor een wit lint dat kinderen, dat over de schreef zijn gegaan, om hun hoofd krijgen om zuiverheid te benadrukken. Hier de trailer.