Welcome, reader! According to Antony Hegarty in this second decade of the new century our future is determined. What will it be? Stays all the same and do we sink away in the mud or is something new coming up? In this blog I try to follow new cultural developments.

Welkom, lezer! Volgens Antony Hegarty leven we in bijzondere tijden. In dit tweede decennium van de eenentwintigste eeuw worden de lijnen uitgezet naar de toekomst. Wat wordt het? Blijft alles zoals het is en zakken we langzaam weg in het moeras van zelfgenoegzaamheid of gloort er ergens iets nieuws aan de horizon? In dit blog volg ik de ontwikkelingen op de voet. Als u op de hoogte wilt blijven, kunt u zich ook aanmelden als volger. Schrijven is een avontuur en bloggen is dat zeker. Met vriendelijke groet, Rein Swart.

Laat ik zeggen dat literaire kritiek voor mij geen kritiek is, zolang zij geen kritiek is op het leven zelf. Rudy Cornets de Groot.

Do not go gentle into that good night, Old age should burn and rage at close of day; Rage, rage against the dying of the light. Dylan Thomas.

Het is juist de roman die laat zien dat het leven geen roman is. Bas Heijne.

In het begin was het Woord, het Woord was bij God en het Woord was God. Johannes.



dinsdag 2 april 2013

The private life of a masterpiece: The Kiss (2005), documentaire van John Bush



Summum van erotische liefde of toch niet?

In deze BBC- serie over het ontstaan en de achtergrond van beroemde kunstwerken, gaat het dit keer over De kus van Gustav Klimt (1862-1918), het meest iconische en gereproduceerde schilderij uit de vorige eeuw, dat veel vertelt over het Wenen aan het eind van de 19de eeuw met zijn hypocriete attitude ten aanzien van seks. In de hoofdstad van het Oostenrijks Hongaarse rijk werd in die periode veel aan vernieuwing gedaan. Verschillende culturele disciplines vormden een broeikas van ideeën. Schrijver Karl Kraus (1874-1936) hekelde de dubbele moraal van de bourgeoisie op het gebied van seks. Er werden in die tijd studies verricht naar de relatie tussen seks en samenleving. 

Klimt voelde zich in dat klimaat thuis. Met zijn 45-ste woonde hij nog bij zijn moede en zijn twee ongetrouwde zussen. Hij was gek op katten, vrouwen en seks, maar praatte er niet over. Men moest maar naar zijn schilderijen kijken om hem te begrijpen. Hij werd geobsedeerd door roodharige vrouwen en nam hen vaak als model om zijn artistieke en seksuele honger te stillen. Zijn zus probeerde de schijn op te houden, maar Klimt dreef zijn fatsoenlijke moeder tot waanzin. Germaine Greer meent dat hij een voyeur was, onmachtig tot het aangaan van een volwassen seksuele relatie. Hij liet zijn modellen masturberen en tekende ze dan. Hij verwekte ook kinderen bij hen. Veertien vrouwen claimden zijn erfenis, vier werden in het gelijk gesteld. Hij kon geen afstand nemen van zijn moeder, zegt kunsthistoricus Wolfgang Fisher. Hij voelde zich veilig zo, meent John Malkovich die de rol speelde van Gustav Klimt in de gelijknamige film uit 2006, die, zo begrijp ik uit de documentaire, wellicht eerst A Viennish fantasy heette.

Klimt maakte eerder andere portretten, zoals Julia (1901). In 1902 schilderde hij een erotisch fries bij Ode an die Freude waarin een omhelzing de vervulling is van de mensheid. Hij sloot zijn gouden periode, die begon na een reis naar Italië in 1903 waar hij onder de indruk raakte van de gouden mozaïeken in Ravenna, af me De kus uit 1907. Latere schilderijen werden als pornografisch gestempeld en, terwijl Klimt zich gekrenkt voelde, vernietigd. Klimt hield van omhelzingen. Ze duiden op een groot seksueel verlangen, maar tegelijk verbindt hij dat ook afgunst, haat, ouderdom en dood.  

De kus stond, zo blijkt uit een brief van Klimt uit juli 1908, eerder te boek als Het liefdespaar. Er zijn foto’s van deze eerdere fase. De voorgrond is er later aan toegevoegd, net als de voeten van de vrouw en de jurk waarin haar achterwerk geprononceerd naar voren komt. Het gewaad van de man kreeg, wellicht onder invloed van de studie Geslacht en karakter van Otto Weininger, rechthoekige figuren, terwijl het kleed van de vrouw ronde figuren bevat. Tussen hen is een vloeiend overgangsgebied gemaakt. Kunstcriticus Richard Cork ziet twee figuren die in elkaar lijken te versmelten. Er zou ook een opgerichte penis in te zien zijn. De afgrond zou op een bedreiging kunnen duiden.  

Er is weinig bewijs dat Klimt zelf model staat voor de man, de identiteit van de vrouw roept vragen op. Het kan Emilie Flöge zijn, Klimts levensgezellin gedurende twintig jaar, die hij vijf jaar eerder in een blauwe japon portretteerde als Julia. In een notitieboekje komt een schets voor waarbij Klimt de naam Emilie gebruikt. Maar ook Adèle Bloch-Bauer, de vrouw van een industrieel, met wie hij een relatie had en die ook model stond voor Judith. Of Hilde Roth, een roodharig model met een ondeugende blik, die rode Hilde werd genoemd en model stond voor Dadaë. Maar het kunnen ook symbolische figuren zijn.

Schrijfster Rowan Pelling noemt De kus het summum van erotische liefde. In 1908 werd het grote schilderij tentoongesteld en enthousiast onthaald. Op dit moment hangt het in het Weense kasteel Belvedere. De vrouw moet wel nekpijn hebben, zegt een bezoekster. Een andere wil het liefst zo gekust worden. Criticus Cork meent dat de man kust en niet de vrouw, en dan nog op de wang. Een feministe leidt uit de gesloten mond en de vuist van de vrouw af dat ze zich afkeert. Ze heeft een eigen wil en symboliseert de emancipatie van de vrouw.

De kus sluit de gouden periode van Klimt af. Egon Schiele en Arthur Kokoschka stoten hem met expressionistische werken van de troon. De kus is ouderwets, In 1918 sterft Klimt op 55-jarige leeftijd aan een beroerte. Hij heeft weinig betekenis gehad voor de kunstgeschiedenis, maar werd in de jaren zestig op handen gedragen door jongeren. De reproducties van het werk waren niet altijd even smaakvol. Iedereen laat zijn eigen fantasie erop los. De kus is, vanwege de enorme publieke belangstelling, nooit gerestaureerd of met röntgenfoto’s onderzocht. Er valt nog genoeg aan te ontdekken.    




Geen opmerkingen:

Een reactie posten