Er bestaat De ronde
van Nederland, een interessante wandel- en een fietstocht langs de uiterste
grens van Nederland, maar Tommy Wieringa heeft het plan opgevat om dieper in de
grensstreken door te dringen. Hij doet dit op een gemoedelijke, nieuwsgierige
en doorleefde manier, schrijft Humo na de eerste van de zes afleveringen, als
miste die de ondertitels. Het is een geslaagd idee van Wieringa omdat onze
grenzen volgens de Poolse socioloog Zygmunt Bauman steeds vloeibaarder worden.
Afl 1: De grens in Drenthe – onder anarchisten
Helaas miste ik de eerste aflevering en kon ik die ook niet
meer terugkijken, maar uit (lovende) reacties en de aankondiging kon ik het
volgende terughalen: ‘Uit turf, jenever en achterdocht heeft onze lieve heer de
Drent gewrocht.’ Onder dit motto wandelt Wieringa vanaf Zwarteberg naar het
zuiden. Duitse kolonisten ontgonnen eerder de veengrond. De grens vormt een
kaarsrechte lijn. Hij komt bij een zendmast waar men in het donker illegaal
platen draait en zich bezat; hij bezoekt een Oktoberfest met een Dirndl
verkiezing; hij spreekt een oude man die als jongen op een paard en wagen dode
Russische krijgsgevangenen naar hun massagraf vervoerde in kamp Wesuwe. Waar
die anarchisten waren, werd me niet duidelijk.
Afl 2: De grens in Zeeland – de verkeerde kant van de grens
Zeeuws-Vlaanderen zit ingebouwd tussen Schelde en België en
hoort niet echt bij Nederland. De haven van Antwerpen is een grote slokop.
Dorpen verdwijnen, boeren worden onteigend, de Schelde moet uitgediept en
daarvoor is weer een overloopgebied nodig. Het onder water laten lopen van de
Hedwige polder roept emotie op, die nog te maken heeft met de watersnoodramp
uit 1953. Boeren zijn twee keer het haasje. Eerst grond afstaan voor de
uitbreiding van de haven, daarna voor natuurontwikkeling. Kortom, men heeft het
daar niet gemakkelijk (al neemt Wieringa het wel erg voor de boeren op).
Afl 3: De grens in Brabant – de laatste grenswachter
Langs de grens met België liep in de Eerste Wereldoorlog een
dodendraad, die smokkel en desertie moest tegengaan. Een 19-jarige vrouw hielp Belgen
onder het stroomdraad door te vluchten. In de Tweede Wereldoorlog werkte ze in
het verzet en vlak voor de bevrijding werd ze verraden en gefusilleerd. Er
staat een monument voor haar in Baarle Hertog. Haar zoon weet niet of zijn moeder
een heldin is. Ze was onverschrokken en deed wat haar hart haar ingaf.
Wieringa gaat op bezoek bij Nederlanders in de enclave
Casterlé, omringd door België.
De rechte Brabantbaan, nog door Napoleon getrokken, ligt er
na de nieuwe grensovergang Hazeldonk verlaten bij. Een vroegere grenswachter
neemt de ravage op in zijn voormalige kantoor. Hazeldonk is geen veilige plek
voor vrachtwagenchauffeurs. Dieven snijden de wagens open en stelen de inhoud. Wieringa
spreekt met de laatste grenswachter, een goed bewapende boswachter die ’s
nachts in de bossen naar harde criminelen speurt.
Afl 4: De grens in Gelderland – die Liebe war Schuld daran
Wieringa staat bij de Rijn. Hij houdt van de uiterwaarden. Hij
ontmoet een groep Duitsers en Nederlanders die in alle rust aan het klootschieten
is. Het is dan ook een ideaal wandelgebied. De grens tussen Nederland en
Duitsland veranderde voortdurend. Elten werd na de Tweede Wereldoorlog door
Nederland ingelijfd en in 1963 weer teruggegeven tijdens de Butternacht, waarin
op legale wijze werd gesmokkeld. Een vrouw met een Duitse vader die in krijgsgevangenschap
in Rusland had gezeten en verbitterd terugkwam, trouwde met een Nederlander.
Een Duitse grenswachter werd verliefd op een Nederlandse en zat vanwege
grensoverschrijding twee maanden vast.
Lobith ligt afgesloten van de Rijn. Wieringa treft de
schutterij in actie, in de Middeleeuwen een burgermilitie. Deze schutterij was van
oudsher een Duitse verenging in dienst van de keurvorst van Brandenburg en trok
tijdens de Kartoffelkrieg naar Oostenrijk, maar eenmaal daar aangekomen was de
vrede getekend en kon men zonder een schot gelost te hebben weer naar huis terug.
De grootvader van Wieringa was douanier bij Tolkamer,
vandaar zijn fascinatie met het onderwerp. Inmiddels is het een wegkwijnend
toeristisch dorp. Wieringa neemt het pont naar de Duitse Kranenburg, waarin een
processie gehouden wordt ter ere van een kruisbeeld dat in een eik werd
gevonden op de plaats waar eerder een man die zich onwaardig voelde een hostie
had uitgespuugd. Kranenburg heeft een villawijk met Nederlanders die niet
willen integreren, omdat, zoals een vrouw achter de haag zegt, de Duitsers een ander
leefpatroon hebben. Daar zit je dan in je goedkope huis, denk ik dan.
Afl 5: De grens in Limburg – het vergeten land
Wieringa weet weinig van Limburgers, behalve dat een kwart
van hen tijdens de laatste parlementsverkiezingen voor het PVV stemde, die
halal vlees wil vervangen door zuur vlees. Wat is hun identiteit?
Spaanshuisken ofwel Het gat in de grens is ingebouwd in
Duitsland en daardoor een smokkelparadijs. Wieringa bekijkt het oude
douanekantoor dat nu een garage is met daarin nog een oud bord met de
openingstijden van het kantoor. Er kwamen mijnwerkers langs die op die manier
een kortere route naar hun werk namen.
De Anti-West Wal moest de opmars van geallieerden in de
Tweede Wereldoorlog stoppen. Duitsland veranderde van een goede buur in een
gehate bezettingsmacht.
In een hotel in Herzogenrath, de Duitse buurgemeente van
Kerkrade, hoort Wieringa dat Limburgers Bourgondiërs zijn die liever bij België
zouden horen, maar die mening wordt tegengesproken door anderen die zich
Nederlander voelen. In de oorlog liep er een ijzeren gordijn tussen de twee
gemeenten, nu houdt men een grensoverschrijdende wielerronde. De burgemeester
van Kerkrade voelt zich het meest thuis in de Euregio Maas-Rijn, zijn collega
uit Herzogenrath wil de eigen identiteit handhaven maar wel met begrip voor
elkaar.
Het drielandenpunt was vroeger een vierlandenpunt. Wieringa
gaat op zoek naar Neutraal Moresnet, dat slechts
elf kilometer in omtrek omvatte en een zinkmijn bevatte. Tijdens het congres
van Wenen kon men het niet eens worden over de toewijzing van de mijn en daarom
werd dit onafhankelijke landje in leven geroepen. Er komen nog altijd veel
esperantisten samen die geloven in één taal die de volkeren verbindt.
Afl 6: De grens in Groningen – het laatste huis van
Nederland
Wieringa staat bij de laatste Nederlandse grenspaal aan de
Dollard in Oost-Groningen, ooit de graanschuur, maar na de teloorgang van de
strokartonindustrie een verlaten gebied. Hij vaart met een schipper, die
vertelt over het geschil met Duitsland over de precieze grens, naar Borkum, vroeger
een antisemitisch kuuroord. In de muziekkoepel werd dagelijks een lied gezongen
waarin de vreugde doorklonk dat het eiland jodenvrij was.
Wieringa bezoekt een werkverschaffingskamp dat plaats bood
aan joden en na de oorlog aan NSB-ers en hun vrouwen en kinderen. Een man die
toen tien jaar was herdenkt de dood van zijn zusje Ireentje die van honger
omkwam. Hij voelt zich schuldig dat hij een deel van het eten dat hij uit de
gaarkeuken haalde al ophad voordat hij thuis was en neemt het zijn vader
kwalijk dat hij de moord op de joden bagatelliseerde.
In een café in Winschoten hoort Wieringa dat daar weinig te
doen is. Er komen wel Westerlingen wonen die uit zijn op rust. De Toekomst is
een voormalige strokartonfabriek. Een man, die de geur van de strokarton nog in
zijn hoofd heeft zitten, vertelt dat zijn vader trots was op hun fabriek en dat
communistenleider Gré Meis daar niet binnen kwam.
Wieringa herinnert zich dat zijn vader blij was met winst voor
links in Oldambt. De overgebleven communisten van de VCP komen al 32 jaar samen
in een clubhuis met portretten van Che Guavara en de Cubaanse vlag. Ze
verzetten zich tegen de sloop van een oude ambachtsschool. Ze zullen geen
revolutie ontketenen, maar als het nodig is komt die er toch wel.
In Polen in het uiterste noordoosten staat het laatste huis
van Nederland, bijna opgeslokt door de Eemshaven. De inwoner, misschien wel de
laatste romanticus van Nederland, zegt dat zijn huisje schudt als een kajuit
tijdens een zware storm.
Hier
meer over het informatieve programma, dat gemoedelijkheid uitstraalt en
weemoed. Aardig zo’n terugblik maar laat ons naar voren kijken. De wereld
verandert en wij gaan mee.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten