Harry van Wijnen over ‘Blood sweat and tears’ , VPRO-Boeken, 10 februari 2013

Monografie over markant Brits politicus

Harry van Wijnen noemt zijn boek ‘Blood sweat and tears’ Churchills onwrikbare geloof in de overwinning geen biografie maar een monografie in de context van de jaren 1940 en 1941. Ook de politiek in deze oorlogsjaren wordt in zijn boek belicht. I have nothing to offer but blood,toil, sweat and tears, zei Churchill op 13 mei 1940 bij zijn installatie als premier tot het parlement. Omdat de zin niet goed bekte, werd het woord toil later weggelaten.

Wim Brands haalt de Duitse biograaf Sebastian Haffner aan die stelt dat Churchill in de jaren daarvoor niet bijzonder van zich liet spreken. Ook de Engelse biograaf Martin Gilbert zegt dat pas in de jaren 1940 en 1941 de kracht van Churchill naar buiten kwam.

  

Van Wijnen begon zo´n dertig jaar geleden aan het onderwerp. Churchill was een fenomeen, die midden in de oorlog een motie van wantrouwen van een partijgenoot aan zijn broek kreeg. Hij was op dat moment in de Verenigde Staten bij Rooseveldt om zijn plannen te bespreken. Bij terugkomst veegde Churchill in een magistrale speech de vloer aan met zijn partijgenoot.

Churchill bracht zijn geloof in de overwinning over op de bevolking in een tijd dat de toekomst er helemaal niet rooskleurig uitzag. Hij wist Roosevelt, die een weigerachtig Congres achter zich had, bij toeval om te krijgen, maar waaruit dit toeval bestond krijgen we helaas niet te horen.

Brands toont een fragment van een toespraak van Churchill uit 1940 voor de BBC.

Van Wijnen zegt dat hij zijn speeches voor de spiegel oefende. Taal was een machtig instrument. Hij spiegelde de bevolking niet voor wat niet waargemaakt kon worden. Hij nam juiste beslissingen, zoals het nationaliseren van de economie. In drie maanden tijd bouwde hij die om tot een oorlogseconomie. Daardoor kon de Royal Air Force de achterstand op de Luftwaffe inhalen en de Battle of Britain winnen.

Hij dacht tegen zichzelf in, stelt Brands.

Hij moet zichzelf verloochend hebben toen hij van conservatief een socialist werd, beaamt Van Wijnen.

Brands bewondert zijn lenigheid van geest.   

Van Wijnen zegt dat hij als premier en minister van Defensie veel macht in handen had. In zijn oorlogskabinet had hij het laatste woord.

Brands wil weten waar diens geschiktheid vandaan kwam.

Voor die jaren was Churchill al minister geweest en een begaafd internationaal oorlogscorrespondent. Hij wist daardoor wat hij wilde.

Het Engelse volk was bereid hem te volgen, zegt Brands.

 Hij zinspeelde op een invasie, ook na de Battle of Britain. De angst om onder de voet gelopen te worden gaf hem kracht.

Tijdens het gesprek moest ik steeds denken aan de prachtige film The gathering storm uit 2002 van Richard Loncraine, waarin Churchill ‘s ochtends in badjas rondloopt en met de onafscheidelijke sigaar in de mond zijn medewerkers ontvangt, zoals Van Wijnen ook bevestigt. Hier mijn recensie daarover, eerder op dit blog.