900 dagen (2011), documentaire van Jessica Gorter

Verscheurende verhalen over het beleg van Leningrad

Een oorlogsveteraan trekt zijn jas aan, die volhangt met medailles terwijl op de achtergrond Medvedev op het Rode Plein een toespraak houdt naar aanleiding van de heroïsche overwinning op het nazisme, vijfenzestig jaar geleden. Genoeg onzin, zegt Zoja Nikolaevna in Leningrad. Zet de televisie maar uit, roept haar man Aleksandr met zijn mooie lange witte baard als Kropotkin vanuit een achterkamer. Een leeg scherm is beter. De ondertitel Mythe en werkelijkheid van het beleg van Leningrad geeft aan dat de meningen hierover zeer verdeeld zijn.

Op de dag van de overwinning demonstreert men voor Stalin. Veteranen met veel blik aan hun jassen maken hun opwachting. De oude man zit later temidden van andere gedecoreerden in een feestzaal waar de oorlogsoverwinning gevierd wordt met een toost. Hij wil geen brood omdat hij wil afvallen. Zijn eigen vleesgelei is ook beter. De veteranen zingen elkaar toe met soldatenliederen.

Zoja vertelt dat de voedselpakhuizen gebombardeerd waren, maar dat de media daarover zwegen. Vanwege het gevaar van epidemieën moest men zich bij dertig graden vorst in het voorjaar wassen in de badhuizen. Ze schrok van de levende skeletten. Dus zo zag ze er zelf ook uit. Volgens Aleksandr overleed de helft van de bevolking, ook door de politiek van de KGB. Bij kritiek ging men naar de gevangenis. Hun zoon komt op bezoek en zegt dat nog steeds veel onopgehelderd is. Hij heeft nooit veel met zijn ouders over het beleg gepraat. Hij wist zelfs niet dat zijn moeder in die tijd in de stad was. Ze kreeg nog een medaille die ze nooit draagt. Aleksandr schuift hem gedecideerd over tafel naar Jessica. Een beeld dat de kijker niet snel vergeet.  

De oude Lenina Nikitina (1931-2011, zie foto) is stram van het stilzitten voor de buis. Ze woont met haar katten en heeft opgeschreven wie men moet bellen als ze overlijdt, hetgeen aan haar sterfjaar te zien niet lang na de uitzending zal plaatsvinden. Ze leest de onpersoonlijke felicitatiekaart van het Kremlin voor en vertelt aan de hand van foto’s over het beleg. Haar zus kreeg waterige soep op school die ze meenam naar huis. Zelf lag ze vaak in bed. Haar vader was al dood. Nadat haar moeder gevallen was kroop ze bij haar in bed. Na haar dood lagen ze nog zes dagen samen in bed. Ze weet niet waar haar moeder en zus begraven liggen. Lenina at haar kat Streepje op. Omdat ze die dag elf jaar werd, kreeg ze het meeste vlees. Ze vindt zichzelf klagerig, deze vrouw die zoveel heeft meegemaakt. Ze is bijna tachtig en bang straks in de andere wereld te moeten branden. Ze vroeg een priester of het slecht was een ander op te eten. De priester zegt van wel maar zij denkt dat het van liefde getuigt. 

In het museum van het beleg wordt een rondleiding gegeven aan toekomstige mariniers. Drie jaar lang kon niemand in of uit de stad. Op archiefbeelden zien we lijken op straat of vervoerd op een slee, mensen halen water uit gegraven putten. De rondleider zegt dat de ziekte dystrofie heerste waardoor men vermagerde. Een jongen valt flauw. Eind 1944 was de toestand hopeloos aldus een document uit het archief. Het beleid van de Russische leiders is zo rampzalig dat overgave wenselijk is.   

De Vereniging van het Beleg, die voornamelijk uit vrouwen bestaat, legt bloemen. Een van hen vertelt dat ze als kind alleen achterbleef maar ze voelt zich geen slachtoffer. De anderen zijn nog steeds blij met de medaille van Stalin. Er was vanaf 1948 een concurrentiestrijd gaande tussen Leningrad en Moskou, dat de leiding in Leningrad fusilleerde of in kampen onderbracht en het museum vernietigde. Er was een onuitgesproken verbod om over deze Leningradse Zaak te praten. Een vrouw wiens vader werd gedeporteerd probeert het, maar wordt door de anderen de mond gesnoerd. Jessica Gorter brengt dat treffend in beeld.  

Vadim zit met zijn vrouw Tatjana en zijn hond aan tafel. Hij zegt dat ze werden overvallen door de nazi’s, ook Stalin. Hij herinnert zich een man die hem aansprak, er borrelden woorden uit zijn mond waarna hij dood neerviel. Hij leest een brief voor over het eten van kattenvlees dat goed smaakte. Tatjana zegt dat er menselijke lijken werden opgegeten die vanwege de vorst boven de grond lagen. Vadim betwijfelt dat maar documenten uit het archief stellen hem in het ongelijk.

P.s: pas op het eind van de documentaire kwamen de namen van de geïnterviewde personen in beeld. Ik moest gokken wie bij wie hoorde.

Hier de trailer op Vimeo, hier een interview met Jessica Gorter.

Aangepast op 19 februari 2013 na overleg met Jessica Gorter.
Titel aangepast op 18 juli 2013: Tegenstrijdige meningen over beleg van Leningrad  is te zwak uitgedrukt voor de vreselijkheden die er gebeurden. Ik heb er Verscheurende verhalen van gemaakt.