Theatermaker Lucas de Man steelt de show met nietsontziende
uitspraken
Theatermaker Lucas de Man steelt de show met zijn twee uur
durende lecture performance die toch
weer heel anders is dan de invulling van zijn rol in de gelijknamige Tegenlicht
uitzending van bijna een jaar geleden. De manier waarop hij het onderwerp - de
noodzaak om Europa nieuw leven in te blazen - behandelt is die van een betere
cabaretier: niet bedoeld om de lachers op zijn hand te krijgen, maar om zijn
verontrusting over de huidige tijdgeest te verwoorden. Desondanks is zijn
voordracht speels en humoristisch. Dat maakt dat de boodschap die hij overbrengt
en op het eind nog eens aanscherpt des te overtuigender.
De Man begint luchtig. Na filmbeelden waarop hij vanuit de
Acropolis toekijkt op Athene, gaat hij het gesprek aan met het publiek over het
belang van geschiedenis. Daarna doet hij een quiz, waarin hij Haarlem de kans
geeft om het beter te doen dan laatst de Amsterdammers. Het is grappig dat hij
op de vraag waar de democratie ooit begonnen is, steeds weer IJsland hoort. Hij
vermoedt dat er een of ander Netflix programma is dat dit de kijkers wijs
maakt. Daarna vertelt hij over het project In
search of Europe. Discoverning the Self. Dit kwam tot stand naar aanleiding
van het Jheronimus Bosch jaar, dat door de stad waarin hij werkte, aangegrepen
werd om flink uit te pakken. Hoewel De Man weinig zin had om daaraan mee te
doen, zette zijn mentor bij Het Zuidelijk Toneel, de inmiddels overleden
Matthijs Rümke, hem op het spoor van een zeventig jaar durende periode in de
zestiende eeuw, waarin heel veel veranderde in Europa.
De Man haalt een kaart van Europa erbij die voor Risk
gemaakt zou kunnen zijn, met het Ottomaanse Rijk als gezichtsbepalend roze
vlak. In sneltreinvaart gaat hij door het feodale tijdperk dat eindigde met de
ontdekking van Amerika en de pest. Hij zet verschillende playmobil poppetjes op
het speelbord (zie foto van Phile Deprez), die vernieuwers moeten voorstellen als Machiavelli, Copernicus, Erasmus,
Thomas More en Luther en vraagt het publiek naar overeenkomsten tussen hun en
onze tijd. Omdat het nog niet zo gemakkelijk is om te benoemen in welke fase
van de geschiedenis wij ons bevinden, ging De Man te rade bij een vijfentwintigtal
Europeanen met een visie op de toekomst. Hij gaat opnieuw met hen in gesprek
via twee videoschermen die onder het filmdoek uitgerold worden. De flitsende
manier waarop hij dat doet is zowel boeiend als vermakelijk. Zo voegt hij de
Italiaanse visionaire graaf Niccolo Capponi toe dat hij niet zo moet grijnzen
als hij in zijn palazzo in Florence zijn cynische praatjes verkoopt. Veel
aandacht krijgt de Vlaamse cultuurfilosoof Lieven de Cauter, die een coherent
beeld van onze tijd geeft en, net als de meeste anderen, verontrust is over de
toekomst. De Europese Unie zou volgens hem veel meer aan de weg moeten timmeren
om zijn burgers de hand te reiken.
De ooit onwetende De Man, opgevoed in een tijd waarin men
kon doen wat men wilde en waarin hij niet uitmaakte wat men deed, heeft door
het Europese project de maatschappelijke strijd ontdekt. Hij leert veel van
lieden die ervoor hebben doorgeleerd of vanuit zichzelf een kompas hebben dat de
juiste richting aangeeft. Hij vangt van de Vlaamse kunstenaar Simon Allemeersch
op dat het er niet om gaat te streven naar verbetering, want daarmee worden we
doodgegooid en dat levert, zelfs bij jongeren, veel stress op. Het is beter aan
de slag te gaan, zoals de 22 jarige Turkse ondernemer Engin Önder in Istanbul deed
met zijn Twitterproject. De Man leest voor uit Utopia en uit Lof der zotheid
om aan te geven hoe belangrijk het nog steeds is op te komen voor de publieke
zaak en politici te doorzien die mooie praatjes verkopen en weinig om de zorgen
van mensen geven.
De verschillende fragmenten worden aan elkaar gekoppeld door
hits van het Eurovisiesongfestival. Gelukkig toont De Man hierover later zijn
scepsis. Die glitterwereld beneemt het uitzicht op de opgave waar we voor
staan. De Poolse journalist Slawomir Sierskowski, die vijftien jaar geleden een
initiatief als De Correspondent begon, oefent buiten de reguliere kanalen druk
uit op de regering en heeft daarmee naar eigen zeggen al veel bereikt. Hij
gelooft niet in massabewegingen en stelt dat sociaal protest tegenwoordig ook
niet gemakkelijk tot zo’n beweging leidt.
De visionairen lijken te zwijgen als De Man hen vraagt om
met concrete voorbeelden te komen over de manier waarop we een ommekeer teweeg kunnen
brengen zoals de visionairen in de zestiende eeuw deden, maar dan begint Raúl
Sanchez Cedillo over de Spaanse verzetsbeweging, die, omdat zowel staat als
markt in gebreke bleef, van onderop de publieke zaak probeert te helpen. Dat is
dan heel wat anders dan de idee van de participatiesamenleving naar Nederlands
model. Volgens Sierskowski gaat het om een gedeelde en niet van boven opgelegde
ervaring. De manier waarop Podemos bezig is in Madrid krijgt veel aandacht van
De Man. Het is een manier om te zorgen dat mensen gehoord worden. Dat is dan
ook het grote probleem van onze tijd, zegt De Man. Hij vreest dat de niet-gehoorden
in Nederland en Europa vanaf 15 maart door de geluidsbarrière breken.
In zijn epiloog stelt De Man dat Europa nog maar een klein
ventje is dat net heeft leren kakken en dat we het niet moeten overvragen, al valt
daar, met alle voorhanden kennis en ervaring, over te twisten. Het is wijzer om
niet te denken dat we het allemaal zo goed weten en het zo goed doen, want dat
kan ons wel eens ten val brengen. Dat zijn waarschuwing niet uit de lucht komt vallen,
zien we aan allerlei ontwikkelingen die op dit moment gaande zijn en die niet
op de laatste plaats te maken hebben met de logheid van de huidige Europese
Unie. Het siert de leiders, waaronder Frans Timmermans, niet, dat ze zo weinig
vaart maken met hervormingen, want daarmee spelen ze de rechtse populisten in
de kaart met hun aanklacht over de gerechtvaardigde wens van burgers om gezien te worden. Om te voorkomen dat
de puist openbarst, moeten we, zoals we vanaf de schermen horen, met goede
verhalen komen en open staan voor meningen die ons onwelgevallig in de oren
klinken. Blijf erbij, zei toneelregisseur Lotte van den Berg, dochter van de
voormalige poppenspeler en visionair Jozef van den Berg. Daarmee sloot De Man
op sterke wijze af.
Hier
mijn verslag van de Tegenlicht uitzending De
Man door Europa, hier de site In search of Europe. Discoverning the Self.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten