Susan Sontag over In America (1999), Politics and Prose Bookstore, Washington D.C.

Emigranten en acteurs komen overeen in de noodzaak tot innerljke transformatie

De lezing die schrijfster Susan Sontag over haar laatste roman In America in de Politics and Prose bookstore in Washington D.C. hield, begint met het tonen van een zakje snoep dat ze van een lezer gekregen heeft. De naam van het snoepje is dezelfde als de naam van haar hoofdpersoon, namelijk Modjeska. De Poolse actrice Helena Modesjka (1840-1909) werd geboren in Krakau reisde in 1876 met haar echtgenoot naar de Verenigde Staten omdat het nieuwe land meer toekomst zou bieden. Ze kochten een boerderij in het Zuid Californië met de bedoeling daar, zoals men ook elders in de VS deed, een leefgemeenschap te vestigen en een wijngaard te beginnen, maar de praktijk bleek stug en de groep viel uiteen. Modesjka trok na drie maanden naar Los Angeles om zich verder te verdiepen in rollen in Shakespeariaanse drama’s die ze in Polen ook al had gespeeld. In 1877 debuteerde ze in een theater in San Francisco en werd opgemerkt door een agent, die een tour voor haar organiseerde die haar onder andere naar Londen bracht. In 1883, het jaar dat ze haar Amerikaans staatsburgerschap kreeg, produceerde ze Een poppenhuis van Hendrik Ibsen in Louisville, Kentucky. Het was de eerste keer dat Ibsen in de Verenigde Staten gespeeld werd. De vrouw die toch vooral bekend werd door haar vertolkingen van rollen uit drama’s van Shakespeare keerde nog eens terug op het podium van haar geboorteland maar stierf in Californië. Haar stoffelijke resten werden overgebracht naar Krakau en bijgezet in het familiegraf. Een jaar later kwam haar autobiografie uit. Dat kwam Sontag goed van pas om haar leven in een roman te vatten.     

Sontag kwam bij toeval in een boekhandel op de persoon van Modesjka omdat zij in een monografie genoemd werd. Aangezien ze geïnteresseerd is in film, theater en acteurs en daarnaast in emigranten, besloot ze zich verder te verdiepen in Modesjka. In beide groepen gaat het om een transformatie. In 1992 schreef ze de roman The Volcano lover die zich grotendeels in Napels afspeelt, waar een getrouwde vrouw een relatie begint met Lord Nelson, die haar duur komt te staan. Omdat Sontag weinig wist van geschiedenis en dus ook niet van de grote landbouwcrisis aan het eind van de negentiende eeuw in de VS, verdiepte ze zich in achtergrondliteratuur om een beeld te krijgen van het leven in die tijd. Ze wist niet dat er geen open haard in de woningen in die tijd was en moest dat veranderen. Ze ontdekte dat ze behalve een getalenteerd essaïste ook verhalen kon vertellen.  In de boekhandel leest ze vanaf het kleine katheder het eind van de roman voor waarin Edwin Booth een monoloog houdt waarin hij zijn beklag doet aan zijn vrouw Marina Zalewska, de Amerikaanse naam van Maryna Zalezowska die model stond voor Helena Modeskja. Booth, zelf een acteur stammend uit een theaterfamilie drinkt daarbij whisky en verwarmt zich aan de open haard die dan wel historisch verantwoord is. Verschillende keren laat hij relaties uit drama’s van Shakespeare de revue passeren, zoals Shylock en Portia uit De koopman van Venetië, Romeo en Julia en de Hamlet en Ophelia. Booth trekt vergelijkingen tussen de gekte in zijn eigen familie en die in Hamlet. Hij treurt daarnaast over zijn overleden broer Johnny. De rollen op het toneel en die in het werkelijke leven lopen gemakkelijk door elkaar heen en de tranen van de acteur zijn moeilijk te onderscheiden van die van de persoon Booth.

Na de voorlezing is er tijd voor vragen. De eerste vraag gaat over de persoon van Booth. Sontag las een biografie over hem waarin stond dat hij een foto van zijn broer boven zijn bed had hangen en alles van hem bewaarde in de kelder van zijn eigen theater tot hij het nodig vond daar de fik in te steken. De eerste monoloog waarmee de roman begint, isgeschreven vanuit het perspectief van een tijdreiziger, die vanuit een spiegel van het heden in het verleden kijkt. De monoloog speelt zich af tijdens een diner in een hotel in Krakau in 1875, waar toentertijd geen open haard was. Ze vertelt op een vraag van een ander over muziek, dat ze graag piano speelt en op haar 67-ste het voordeel heeft dat ze de klassieke muziek kent en dat ze zich daarmee niet verveelt. Een nadeel is dat ze anders dan een kind te maken heeft met een meer vastliggend neurologisch systeem waardoor het moeilijk is om haar linker en rechterhand tegelijkertijd verschillende dingen te laten doen, maar deze duizendpoot die in 2004 overleed, heeft wel een methode gevonden om daar aan te werken.   

Hier een recensie van Sarah Kerr in The New York Times, hier de website van de Susan Sontag Stichting met de tekst Literature is freedom op de pagina van de Stichting.