Gelijkmoedigheid brengt naïeve burger in de problemen
De vreemdeling is een uitzonderlijk boek dat de Fransman Albert
Camus (1913-1960) begin jaren veertig schreef en dat zich afspeelt in Algerije,
ruim voor de bloedige onafhankelijkheidsoorlog die van 1954 tot 1962 duurde. De
roman, die vakkundig door Adriaan Morriën vertaald werd, gaat niet zozeer over
de harde politiek die Frankrijk in haar kolonie voerde, maar vertelt een
existentieel verhaal over een man die niet past in de maatschappij omdat hij
zich weinig aantrekt van de geldende normen.
De roman opent met de dood van de
moeder van hoofdpersoon Meursault. Ze woonde in een tehuis in Marengo, op twee
uur reizen van Algiers, de woonplaats van haar zoon. Meursault krijgt vrij van
kantoor om naar haar begrafenis te gaan en verricht zijn taken met de nodige
afstandelijkheid. Hij is niet iemand van veel woorden of gebaren. Hij aanvaardt
het leven zoals zich dit aan hem voordoet en juist dit brengt hem in grote moeilijkheden.
Eenmaal terug in Algiers wordt
hij door zijn buurman Raymond, een souteneur die zich verschuilt achter een
baan als magazijnbediende, gevraagd hem bij te staan in een delicate kwestie. Meursault
dient een brief te schrijven die Raymond vrijpleit van een ruzie met een vrouw.
De brief gaat naar de broer van de vrouw en bevat een dreigement als zij hem
weer lastig valt.
De toestand wordt er niet beter
op als Meursault samen met zijn vriendin Marie met Raymond meegaat naar een
vriend die aan zee woont. Op het strand komt het tot een confrontatie met de
broer van de vrouw, die de Arabier wordt genoemd. De confrontatie loopt eerst
nog met een sisser af, maar in tweede instantie leidt het tot een moord van
Meursault op de Arabier.
Tijdens de rechtszaak, die op het
proces lijkt zoals Kafka dat beschreef, krijgt Meursault te horen dat hij,
vanwege zijn afstandelijkheid, onthoofd zal worden. Zelfs een aalmoezenier kan
zijn denkbeelden niet veranderen. Meursault ontsteekt in woede en schreeuwt de
geestelijke de cel uit.
Heel duidelijk is de ongebruikelijke
opvatting van Meursault als het gaat om trouwen met Marie. Hoewel zijn gek op
hem is en graag met hem trouwt ziet hij daar de zin niet van in, maar ook de
onzin niet:
‘Ik zei dat het mij gelijk bleef en dat we het konden doen wanneer ze
het wilde. Toen wilde ze weten of ik van haar hield. Ik antwoordde, zoals ik
het reeds eerder had gedaan, dat het niets uitmaakte, maar dat ik ongetwijfeld
niet van haar hield. “Waarom wil je dan met me trouwen?” zei ze. Ik verklaarde
haar dat het van geen enkel belang was en dat we, als ze het wenste, best
konden trouwen. Trouwens, zij had het gevraagd en ik had niets anders gedaan
dan ja gezegd. Daarna merkte ze op dat het huwelijk iets ernstigs was. Ik
antwoordde: “Welnee.” Een ogenblik zweeg zij en zag me in stilte aan. Daarna
sprak ze weer. Ze wilde alleen maar weten of ik hetzelfde voorstel ook zou
hebben aangenomen wanneer het van een andere vrouw kwam, voor wie ik dezelfde
gevoelens zou koesteren. Ik zei: “Natuurlijk.” Toen vroeg ze zich af of ze van
mij hield, en daar kon ik niet over oordelen. Na weer een ogenblik gezwegen te
hebben mompelde ze dat ik vreemd was maar dat ze zeker daarom van me hield en
dat ze om dezelfde redenen misschien eens een hekel aan me zou krijgen.’
Dit soort gedachtegang is kenmerkend
voor Meursault, die het leven neemt zoals het komt en door zijn gelijkmoedigheid
ten val wordt gebracht. Niet door Marie, die solidair met hem is, maar door
moraalridders die weten hoe een mens zich moet gedragen, op een begrafenis of in
een geschil tussen mensen. Tijdens het proces worden deze twee zaken aan elkaar
vastgeknoopt, hetgeen tot de ondergang van Meursault leidt.
Het verhaal is, zoals het citaat
al aangaf, in eenvoudige taal gevat. Hierdoor is de vervreemding nog
duidelijker voelbaar. Mooie anekdotes zoals een ontmoeting met een vreemd
vrouwtje, dat tijdens een maaltijd in zijn stamcafé televisieprogramma’s in de
tv gids aanstreept en later ook in de rechtszaal zit, dragen hieraan bij. De
schuldeloosheid van de mens legt het af tegen moraalridders die hun stempel op
het leven drukken.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten