Juliana, geen gewone koningin (2016), NOS documentaire

Nieuw maar treurig beeld van de maatschappelijk werkster van Nederland

Naar aanleiding van de biografie Juliana, vorstin in een mannenwereld, die afgelopen donderdag uitkwam, zond de NOS een documentaire uit waarin biografe Jolande Withuis aan het woord wordt gelaten over de persoon Juliana (1909-2004). Withuis, die eerder voor het NIOD werkte, deed zes jaar onderzoek naar het leven van de vroegere koningin en benadrukt daarin haar vrouw zijn.  

Commentator Rob Trip spreekt dan ook van een nieuw beeld van de toegankelijke Juliana.

Withuis antwoordt dat het een treurig verhaal is over een vrouw die vernieuwing voorstond die in de kiem werd gesmoord. Daarnaast was het huwelijk met Bernard een grote desillusie. De verschillende kanten van Juliana hebben haar verrast. Ze zette zich altijd in voor de vrouw en nam het op voor de werkende vrouw.

Er zijn beelden van Het Aardhuis in Hoog Soeren waar Juliana tussen 1925 en 1931 op kamp ging om haar eenzaamheid te bestrijden. Behalve aan sport werd er ook veel aan de geestelijke ontwikkeling gedaan. Juliana zocht naar gewoonheid, die ze niet met de paplepel ingegoten had gekregen. De uitingen van het enigst kind, dat in ’t Loo werd opgevoed, waren altijd overdreven, zoals blijkt uit een briefje dat ze schreef aan een studievriendin uit Leiden die haar 1-jarig dochtertje verloor. Juliana was met haar vriendinnetjes een vrolijk kind, zegt Withuis. In haar kamers aan de achterkant van het paleis had ze haar eigen wereld. Ze schrok dan ook erg toen ze eens in Leiden jongens ruwe taal hoorden uitslaan.

De tijd in Leiden was maar kort. Ze werd in 1936 rondgereden door Europa, op zoek naar een geschikte huwelijkspartner. Hoewel Bernard niet op het lijstje stond, viel ze meteen voor de avonturier, die graag een vrouw met aanzien wilde. In een brief van een omstander tijdens hun huwelijksreis in 1937 blijkt hun verhouding weinig al weinig harmonieus. Withuis werd er tijdens het lezen van die brief niet blij van. In de Tweede Wereldoorlog leefden Juliana en Bernard gescheiden, zij in Ottawa, hij in Londen, waardoor de verwijdering steeds meer toenam. Terwijl Juliana zich inzette voor haar land, kaapte Bernard de oorlog voor zichzelf.  

Hoewel Withuis nooit toegang kreeg tot het archief van het Koninklijk Huis, viel haar toch een schat van informatie toe, onder andere door een kistje met brieven van Juliana en het archief vaan de GSS, de Gooische en Stichtse Schonen, een vrouwengezelschap dat vanaf 1948, het jaar dat Juliana de troon besteeg, maatschappelijke thema’s besprak.   

Vanwege de staarproblemen van Marijke riep Juliana de religieuze zieneres Greet Hofmans naar het hof, die vond dat Nederland een theocratie moest worden. Withuis stelt dat de ambitieuze Juliana afhankelijk werd van haar en de sekte om haar heen. De toestand leidde tot een paar keer bijna tot constitutionele crises. Dieptepunt was dat Bernard zijn kritiek op Hofmans openlijk verwoordde in Der Spiegel, hetgeen voor haar vertrek zorgde. Juliana stond alleen, aangezien ook haar kinderen tegen Hofmans waren. Bernard was veel in het buitenland en veroorzaakte met steekpenningen de Lockheed affaire. Hoewel Juliana eerder had willen scheiden, hield ze haar man toch de hand boven het hoofd. Dankbaar daarvoor was hij echter niet. Zelf zag ze zich steeds meer als een maatschappelijk werkster voor Nederland. Na haar aftreden in 1980 als vorstin, liet ze zich minder in het openbaar zien. Haar geestelijke vermogens gingen met de jaren achteruit.  

Withuis zegt dat Juliana grote veranderingen heeft meegemaakt in de relatie van de vorstin tot het volk. De afstandelijkheid maakte plaats voor een veel persoonlijker omgangsvorm. Juliana wist daarbij niet altijd de risico’s naar waarde te schatten en liet steken vallen in de keuze van haar hofhouding. Desondanks blijft ze mij vooral bij als een lieve vrouw, begaan met de wereld om haar heen, iemand die vast zat in het koninklijk keurslijf maar daar toch op spontane wijze uit kon breken. 

Hier mijn verslag van het eerste deel van het optreden van Jolande Withuis in Zomergasten op 5 augustus 2012 waarin ze al vertelt over de biografie waarmee ze bezig is. Op 1 september vervolgde ze de vertoning van haar favoriete televisiefragmenten, zie hier.

Hier meer informatie in De Limburger over de brief die Juliana schreef aan een vriendin die net haar 1-jarig dochtertje had verloren. In het artikel ook informatie over het GSS. Tenslotte ook het briefje dat Juliana over haar uitvaart schreef.