Badderende mannen geven te denken over de mens als lustmachine
Quartett van
Heiner Müller uit 1981 is een van zijn meest gespeelde stukken. Niet lang
geleden waagden Toneelgroep Amsterdam en Oostpool zich eraan. De bewerking van
Nina Spijkers, de nieuwe regisseur van Toneelschuurproducties, mag er ook zijn.
De voorstelling met de twee badderende mannen is een lust voor het oog.
Quartett is losjes
gebaseerd op de briefroman Les liasons
dangereuses van Pierre Choderlos de Laclos uit 1782, die ook vaak
verfilmd is. Centraal staat daarin de verhouding tussen markiezin de Merteuil
en haar vroegere geliefde graaf de Valmont. In hun brieven bespreken ze openhartig
hun snode plannen op het gebied van de lichamelijke liefde, waarbij ze de
eerbare madame de Tourvel en een nichtje van Merteuil, een onschuldige
kloosterlinge, betrekken. Aan de vooravond van de Franse Revolutie worden de
gevestigde kerkelijke waarden bespot werden en viert de lichamelijke lust
hoogtij.
Over de betekenis van Quartett
is al veel gezegd. Markies de Sade stelde in zijn werk de vraag naar de moraal
in een tijd, waarin iedereen vrij is. De vraag is nog steeds actueel. Ook - of misschien
juist - in persoonlijke relaties worden we geconfronteerd met vragen rond
macht. Mannen en vrouwen lijken hun eigen voorstellingen en behoeften te hebben.
Manipulatie ligt daarbij altijd op de loer. De maatschappelijke implicaties
mogen problematisch zijn, maar voor het theater biedt het thema een wellicht
eeuwig bron van inspiratie, zoals blijkt uit de uitvoering van Nina Spijkers en
de haren.
In een wonderlijk nat decor, gemaakt door Ruben Wijnstok, zitten
de twee blote mannen slechts gekleed in panty’s al klaar, beiden op autobanden
die in het melkwitte water liggen en onder een kroonluchter die water spuit.
De rook die over het toneel hangt doet denken aan de waterdamp in een sauna. Xander
van Vledder draagt het frame van een hoepelrok en heeft lipstick op die verraadt
dat hij de rol van Merteuil speelt, daar mee begint tenminste, want regelmatig
wisselen de acteurs van rol. Merteuil spreekt, in tegenspraak met de koddige
wijze waarop zij zich presenteert, statig een monoloog uit waarin zij zegt dat
ze niet meer aan de wensen van Valmont tegemoet kan komen. Haar hart is koud,
haar lichaam van steen.
De inzet van de Marseillaise kondigt de binnenkomst van
Valmont aan. Voor de duidelijkheid zet hij een pruik op en tooit zich in een zwarte jas met lange slippen. Hij vertelt van een nieuwe verovering, de eerbare
madame de Tourvel, maar begeert tegelijkertijd het jonge nichtje van Merteuil. De
overgang naar zijn nieuwe jachtobjecten wordt aangegeven met het toepasselijke nummer
People are strange van The Doors. Daarna
volgen twee verrukkelijke scènes waarin Justus van Dillen met een roze pruik op
de rol van madame de Tourvel speelt, die
hoog op een autobandentoren van deugdzaamheid zit en Van Vledder die van het roomse nichtje dat niet anders kan dan zich laten
manipuleren door Valmont. Tenslotte komt Valmont terug om zijn verdiende straf
in ontvangst te nemen. De panty’s komen niet heelhuids uit de strijd, Luid zingend
brengen de heren de slotakkoorden ten gehore.
De taal is gedragen en bevat de nodige humor, zoals de zin dat voor een vrouw elke man een man te weinig is. De acteurs
brengen die er verder in door de manier waarop ze met elkaar omgaan. Valmont
komt met zijn autoband steigerend als een paard op Mertueil af en spat haar steeds
met een verontschuldiging nat, terwijl hij bij het afstappen zijn voet door het
water haalt. De strakke manier van spelen maakt het stuk vormvast. Op de
achtergrond is een steeds herhaalde metalen klankreeks hoorbaar, waardoor de
vastheid wordt versterkt. De kilte is daardoor nooit ver weg, misschien ook
door de sfeer van het water. De ratio wint het van edele gevoelens. De mens is verlaagd tot
een lustmachine. Wat kan hem helpen?
Hier
de prachtige tekst van de eerste scène van Mertueil in een Duitse pdf, die voor
deze gelegenheid fraai werd vertaald door Marcel Otten, hier Jim Morrison met People are strange.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten