Kat en muis spel tussen
klokkenluider en Amerikaanse staat
In juni 2013 lekte Edward Snowden (1983)
een enorme hoeveelheid documenten over de werkwijze van de NSA. Dit
veroorzaakte grote ophef. Snowden vluchtte naar Hongkong en wist vervolgens met
behulp van WikiLeaks op het nippertje naar Rusland te ontsnappen, waar hij
voorlopig politiek asiel heeft. Het Vlaamse programma Panorama maakte een reconstructie met commentaar van Snowden.
Glenn Greenwald en Ewen Macaskill,
medewerkers van The Guardian, kregen
de beschikking over belastende artikelen van Snowden betreffende de Amerikaanse
geheime dienst NSA. Hoewel ze deze zonder bronvermelding publiceerden, wisten
de Verenigde Staten meteen wie daar achter zat. De advocaat van Snowden vreesde
dat het leven van Snowden in gevaar was en Snowden zelf dacht dat hij gedood
zou worden. De affaire met een andere klokkenluider, Bradley Manning, die
onmenselijk mishandeld was, speelde door zijn hoofd. Als hij achter de computer
zat trok hij een rode kap over zijn hoofd voor hij zijn wachtwoorden intikte.
Macaskill meende dat Snowden paranoia was, maar heeft later spijt dat hij niet
meer voor hem gedaan heeft.
Snowden woonde in Maryland, niet
ver van het hoofdkwartier van de NSA in Washington. Hij kwam uit een familie
met militairen en had een goede staat van dienst waardoor hij op de hoogte was
van staatsgeheimen. Het schokte hem toen hij documenten onder ogen kreeg waarin
duidelijk werd dat de NSA gewone Amerikanen afluisterde en daarmee essentiële burgerrechten
schond. Hij vertelde niets tegen zijn vader, maar die merkte dat er iets aan de
hand was. Hij hield het erop dat het zijn relatie met Lindsay betrof.
Michael Hayden, toenmalige directeur
van de NSA, die na 9 september 2001 door George Bush werd aangesteld om het
terrorisme te bestrijden, is nog steeds nijdig op Snowden omdat hij niet alleen
geheimen verklapte, maar ook de manier waarop de veiligheidsdienst die
verzamelde. Het zou arrogant zijn om het beter te weten dan anderen.
De reportage volgt het kat en
muisspel tussen Snowden en de FBI vanaf het moment dat Snowden in Hong Kong gevlucht
was. Journalisten probeerden hem daar op te sporen. Een Aziatische journaliste
gebruikte Google Streetview om te bepalen in welk hotel Snowden zich ophield. Snowden
vluchtte naar een flat van aanhangers. Julien Assange van WikiLeaks speelde een
bemiddelende rol en koppelde collega Sarah Harrison (zie foto) aan Snowden. Zij leidde de
operatie om Snowden uit Hong Kong te krijgen na de tenlastelegging van de VS op
grond van beschuldiging van spionage, waarop de doodstraf staat. Nadat de VS
aan Hongkong om uitlevering had gevraagd, kon Snowden, die bang was aangehouden
te worden bij de paspoortcontrole, niet anders dan vertrekken.
Het werd de grootste klopjacht
aller tijden, zegt Assange. Wikileaks kocht verschillende tickets om te
verbergen waar Snowden naar toeging. Snowden kwam met moeite door de
paspoortcontrole omdat zijn tweede voornaam verkeerd in zijn paspoort stond.
Een woordvoerder van Hong Kong zegt dat op dat moment zijn paspoort nog niet
was ingetrokken. Harrison zegt dat zij erg bang waren. Eerst werd de vlucht,
die naar Moskou ging, twintig minuten vertraagd en na het taxiën stond het
toestel stil. In de lucht haalden ze opgelucht adem. Snowden zei dat Harrison
een ninja was, hetgeen ze bewees door een vlieg uit de lucht te plukken.
In Moskou aangekomen bleek een
doorreis naar Cuba onmogelijk omdat het paspoort van Snowdon ingetrokken was. Assange
probeerde iets te regelen met de ambassadeur van Ecuador, maar die man kon
helaas niets doen, waarop het vliegtuig naar Cuba vertrok. De Russen vroegen
Snowden samen te werken met de FSB maar Harrison weet dat Snowden daar niet op
inging. Poetin weigerde Snowden toestemming om Rusland binnen te gaan, zodat
hij en Harrison een maand in de transitruimte zonder raam of douche verbleven. De
CIA wilde Snowden ophalen. De FBI probeerde de vader van Snowdon voor hun
karretje te spannen, maar Snowden doorzag dat.
Omdat West-Europa Snowden steunde,
diende hij asielaanvragen in, maar geen enkel land wilde de vingers branden,
hetgeen Assange duidelijk maakt hoe de verhoudingen tussen de VS en Europa
liggen (laatst werd melding gemaakt dat de Nederlandse AIVD een verlengstuk is
van de NSA). Venezuela en Bolivia wilden Snowden wel opnemen. Een gelegenheid
deed zich voor toen Eva Morales, president van Bolivia, in Moskou was voor
handelsbesprekingen. De VS vreesde dat Snowden met hem mee terugreisde.
Frankrijk hield het presidentiële toestel tijdens een tussenstop tegen hoewel
dat diplomatieke onschendbaarheid genoot. Het was een blamage voor de VS dat Snowden
niet in het toestel zat. Hayden geeft toe dat het een slimme zet was van
Wikileaks om een rookgordijn aan te leggen waardoor Snowden aan populariteit won.
Rusland gaf Snowden een jaar asiel. Harrison zegt dat de buitenlucht pijn deed
aan haar ogen en dat ze verrukt was de hemel weer te zien. Het asiel is
inmiddels verlengd. De betrekkingen tussen Moskou en Washington verkeren
sindsdien op een dieptepunt. Een jaar later kwam het conflict met Oekraïne daar
nog over heen.
De reportage over Edward Snowden vormt
het tweede deel van de driedelige serie United States of Secrets en is een bewerking
van een Deens-Duitse reportage. Onlangs zond KRO Reporter een verkorte versie uit.
Hier
mijn verslag van een Tegenlicht uitzending over Wikileaks, anderhalf jaar
eerder.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten