In Onze man in Teheran
volgt verslaggever Roel van Broekhoven Thomas Erdbrink, correspondent voor NRC
en The New York Times in Teheran. Hij is een van de weinige journalisten die
nog gedoogd wordt in Iran. Het kostte vier jaar voor hij vergunning kreeg om
deze serie te maken en nog moet hij af en toe veel doen om toestemming te
krijgen voor opnames. Na de series van Paul Rosenmöller en Bram Vermeulen is
het wennen aan de schreeuwerige, opgewonden toon van Erdbrink met zijn Leidse accent.
De inhoud mag er echter wezen.
1.
Liefde in de islamitische republiek
Erdbrink vertelt hij hoe hij vijftien jaar geleden als
student journalistiek een zonsverduistering in Iran bekeek en daarbij zijn
huidige vrouw, de knappe fotografe Newsha, ontmoette. Zij was de reden om in het
land te blijven.
Samen gaan ze terug naar de plek waar ze elkaar voor het
eerst zagen, toen een zandvlakte, nu een aangelegd park. Erdbrink deed toen, op
verzoek van kinderen die in alle westerlingen beroemdheden zagen, de moonwalk
van Michael Jackson na. Het was twintig jaar na de volksopstand die een einde
maakte aan het regime van de sjah, maar een nog vreselijk regime met ayatollahs
aan de macht bracht.
Erdbrink gaat terug naar het studentenhuis waar hij vijftien
jaar geleden woonde en zit aan tafel bij zijn schoonfamilie. Newsha moet een chador
aan, omdat ze als fotografe het goede voorbeeld moet geven. Ze vertelt dat zij
hem, anders dan in Iran gebruikelijk is, ten huwelijk vroeg. Erdbrink zegt dat
ze veel meningsverschillen hebben maar dat die hem wel behoed hebben voor
misstappen op politiek gebied.
Somayeh, zijn net zo knappe assistente voor The New York
Times is gescheiden en woont op een flatje. Ze komt uit een streng orthodox
gezin in het achtergelegen Dohat, waar vrouwen in het zwart over straat lopen
en de Koran de dienst uitmaakt. Ze kreeg veel aanzoeken maar wimpelde die af
omdat ze wilde studeren. Haar huwelijk liep mis omdat zij veranderde en haar
man niet. Ze wilde docent worden maar eenmaal in Teheran veranderde dat.
Erdbrink praat met de ouders van Sommayeh die de moderne levenswandel van hun
dochter inmiddels geaccepteerd hebben.
Op de terugweg in de bus ontmoet Thomas voorin de bus een
ervaren vrachtwagenchauffeuse die de denkbeelden over de verhouding tussen de
seksen op de kop zet. Ze mag eigenlijk niet voorin zitten omdat ze de chauffeur
zou afleiden, maar heeft daar lak aan. Ze is niet getrouwd en vindt dat man en
vrouw gelijk zijn.
2.
Het land waar niks mag maar alles kan
Volgens Erbrink mag in Teheran niets maar kan alles, zolang
het niet door de overheid gezien wordt. Westerse muziek wordt in de auto
gedraaid maar in het zicht van een overheidsdienaar schakelt men over naar een
andere zender. Erdbrink zelf laat folie achter zijn autoruiten plakken om meer
privacy te hebben. Newsha kan dan in de auto haar sluier afdoen.
De arrestatie van collega Jason bewijst dat de staat toch
onzichtbaar hun leven in de gaten houdt. Erdbrink meent dat de Amerikaan gevaar
liep omdat zijn landgenoten als aartsvijanden worden gezien. De haat wordt er
door de geestelijkheid onder aanvoering van Khamenei ingepompt.
Een Iraanse collega legt uit dat de vrijheid in Iran niet
veel anders is dan vrijheid van Amerikaanse overheersing. De publiciteitsoorlog
rond de herdenking van de bezetting van de Amerikaanse ambassade in 1979 past
hierin. Haat tegen de VS is de pijler van de ideologie vanaf de jaren vijftig,
toen de VS de sjah in het zadel hielp om de oliewinning veilig te stellen. Door
het onvoorspelbare beleid van de regering worden de burgers geïntimideerd en
ontstaat wantrouwen. Khamenei wil, anders dan de gematigde president Rohani,
geen verdrag met de Amerikanen sluiten over het atoomprogramma. Dat zou de haat
doen afnemen en de positie van de geestelijkheid verzwakken. Khamenei wil een
theocratie vestigen. In de winkels heerst ondanks de Westerse sancties geen
gebrek. Dit komt door de smokkel en de locale productie, bijvoorbeeld van Cola.
Erbrink praat met een rechtlijnige gelovige, mister Big Mouth genoemd, die
overtuigd is van de waarheid van de geestelijken, maar vreest toch dat hij
wordt ingehaald door de moderniteit.
Tenslotte horen we dat Jason al honderd dagen vast zit omdat
hij verdacht wordt van het financieren van de Iraanse versie van de vrolijke
clip Happy. De Iraanse informant
denkt dat hij straks met een afgedwongen bekentenis op televisie komt en daarna
weer vrij is.
3.
De ‘rivier des levens’
Erbrink begint over het verschijnsel tarof, een sociale omgangsvorm waarbij men de ander graag een
dienst bewijst. Erbrink moest daar erg aan wennen. Hij reist naar Isfahan, de
stad waar Khomeini de laatste tien jaar van zijn leven woonde. De geestelijk
leider scheen een bescheiden mens te zijn, die door een deur van zijn woning op
een buiten gelegen podium van een moskee stapte om de massa toe te spreken. Tijdens
de lange oorlog met Irak stond iedereen achter hem. Men kende geen verdriet over
de slachtoffers, want zij waren martelaren en gingen direct naar God. Op een
begraafplaats in het zuiden van Teheran liggen de graven rij aan rij. Het
martelaarschap dateert van de tijd dat imam Hoessein de keel werd doorgesneden.
Nog altijd wordt dat in Khomeinishar gedurende tien dagen per jaar herdacht
door zich op de rug te slaan en op blote voeten over straat te lopen. Een man
heeft zelfs zijn gezicht verminkt. Een ander is in een rood gekleed is speelt
voor de duivel. Volgens hem zijn duivelse krachten opnieuw werkzaam en worden de
sjiieten onderdrukken.
De vader van vriendin Najdje is op zijn 32 ste omgekomen
tijdens de oorlog met Irak. Ze legt zich daarbij neer, net als de inwoners van Isfahan
bij de droge rivier die onder de brug met de 33 bogen stroomde. Men gaat er van
uit dat het water weer terugkomt. Een fabriek waar groente wordt gewassen haalt
water uit een put, maar die zal ook droogvallen als de regen uitblijft. Volgens
Erdbrink is de droogte een groter probleem dan de oorlog. Hij praat met Najdje
over de chador. Ook Big Mouth mag zijn mond weer opendoen. Najdje ervaart dat
er veel mannen zijn die vrouwen beknotten, maar is niet bang om, net als haar
vader, een offer te brengen voor een betere toekomst.
Inmiddels stroomt er weer water onder de brug met de 33
bogen door. Helaas duurt dat maar een paar weken.
4.
Oog om oog
Erdbrink heeft een landje buiten de stad gekocht om daar een
huis op te bouwen. Veel stedelingen hebben een soort datsja om de stad te
ontvluchten en de publieke ruimte te vermijden. Het landje staat op naam van
zijn verzekeringsagent want zelf heeft Erdbrink slechts een voorlopige verblijfsvergunning.
In Kish aan de Perzische Golf is de sfeer vrijer. Als
Erbrink terug is in Teheran hoort hij dat zijn assistente Somayeh vastgehouden
is door de moraalpolitie omdat haar jas openwaaide. Ze toont de kleding die
afgekeurd werd, net als de broek die ze ooit droeg. Het maakt haar boos.
Vrouwen vrezen een wet die de man meer macht geeft over de
vrouw. In Isfahan is Ameneh, een jonge vrouw, bewerkt met zoutzuur omdat ze een
huwelijksaanzoek naast zich neerlegde. Ze werd daardoor blind. Na een
protestdemonstratie is de dader opgepakt. Ameneh eiste dat zij hetzelfde terug
mocht doen. Omdat vrouwen de helft waard zijn van een man, oordeelde de rechter
dat ze één oog mocht toetakelen. Ameneh ging daartoe naar het ziekenhuis, maar vergaf
de dader op het laatste moment. Deze wilde alsnog met haar trouwen, maar toen
Ameneh een schadevergoeding eiste, weigerde de man die. Duidelijk iemand die
nogal gestoord is, leek mij.
Ophanging door de strop is te voorkomen als men door de
familie van het slachtoffer vergeven wordt. Een bemiddelaar zegt dat het echter
moeilijk is rancune over het geweld niet met te laten overheersen. Tijdens een vergevingszaak
wordt een inzamelingsactie gehouden om een dader vrij te krijgen, maar dat kost
veel geld. De familie van het slachtoffer kan eisen dat de dader naar een
andere stad verhuist.
Erdbrink eindigt ermee dat hij slechts een tipje van de spreekwoordelijke
sluier heeft opgelicht en vooral bekenden heeft gesproken. Het is voor hem
wennen dat niet iedereen dezelfde mening is toegedaan. Somaney heeft het wel
gehad in Teheran. Ze wil naar het buitenland om daar te studeren. Dat kost
Erdbrink zijn knappe assistente.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten