Op zoek naar het speciale ingrediënt dat van een mens een held
maakt
De veertigjarige documentairemaker Yoav Shamir uit Tel Aviv
zag een foto op Facebook waarop een man in een menigte als enige zijn arm niet
geheven heeft. Dat was tijdens een Nazi bijeenkomst in Hamburg in 1936. Het vormde
de aanleiding tot zijn lange documentaire 10%
- What makes a hero? Aanvankelijk ziet zijn onderzoek er nogal
simplistisch uit en neemt hij grote omwegen, maar gelukkig verandert dat als
hij zich verdiept in personen die zich op een andere manier bezighouden met het
Palestijns Israëlische conflict.
Eerst horen we nog eens over het onderzoek van Stanley Migram,
waarbij proefpersonen elektroshocks moesten toedienen. De meerderheid
gehoorzaamde, maar 10% weigerde. De vraag is op grond waarvan? Hij gaat naar
zijn oma in een bejaardentehuis in Jeruzalem en vraagt haar naar haar twee vroegere
echtgenoten die onderscheiden helden waren, de eerste als legerofficier, de tweede
omdat hij als buschauffeur een zelfmoordterrorist de bus uit werkte. Oma kan
niet zeggen of Yoav, die als kind speelde dat Mengele zijn aartsvijand was, ook
uit heldenhout gesneden is.
Yoav gaat naar Afrika om chimpansees te bekijken die veel
overeenkomsten met de mens hebben. Hun territoriumdrift komt echter niet voor
bij de bonobo’s in Congo. Volgens etholoog Frans de Waal beschikken de laatsten
op grond van een sterke band met de moeder en een onbedreigd leefgebied over
empathie. Als Yaov hoort dat een held over een grotere dosis bonobo beschikt en
dat prosociaal gedrag genetisch bepaald is, laat hij in Jeruzalem zijn DNA
testen. Net als zeventig procent van de mensen behoort hij tot de altruïstische
soort, maar daarmee is men nog geen held.
In het Carnegie Instituut in Pittsburgh definieert men een
held als iemand die het leven van een ander redt met gevaar voor eigen leven.
Men heeft vele gevallen beschreven, maar men is niet geïnteresseerd in de
patronen daarachter. Yoav spreekt met de zwarte subway hero Wesley Autrey die
een man redde op een metrostation. Zijn moeder zag de hand van God erin en zelf
ziet Wesley zichzelf niet als bijzonder.
Yoav bezoekt het Holocaust museum om gojims op te sporen die
joden hielpen, al zegt de directrice al meteen dat er geen overeenkomsten
tussen de helpers bestaan. De van oorsprong Belgische Arlette die in New Jersey
woont, had vooral plezier in het helpen van onderduikers. Dat brengt Yaov op
een bezoek aan neurochirurg Doty die aan de universiteit van Stanford werkt en een
goed gevoel overhield aan het weggeven van zijn vermogen aan een goed doel. Een
medewerker van de Ayn Rand Stichting daarentegen adviseert Yaov zijn
eigenbelang te volgen.
Na een uitstapje naar de dochters van Hansen die in 1944 een
mislukte aanslag op Hitler beraamde, hoort Yoav van zijn analyticus dat zijn
obsessie met heldendom ongezond is. Hij laat zich daar echter niet door uit het
veld slaan en bezoekt anti- apartheidsstrijdster Shirley Gunn in Zuid Afrika,
die ooit werd beschuldigd van een bomaanslag die door de politie zelf werd
gepleegd. Vervolgens bezoekt hij Zimbardo die 1972 een befaamd experiment deed
waarbij zogenaamde gevangenen onder de duim gehouden moesten worden. Vergelijkende
beelden zag hij in 2004 uit de Abu Graib gevangenis waar Irakezen door Amerikaanse
militairen vernederd werden.
Samen met de Israëlische psycholoog Ronny Berger zet
Zimbardo een onderzoek op naar helden in het Palestijns-Israëlische conflict.
Ze screenen een achttal personen die zich onderscheidden in heldhalftig gedrag,
maar kunnen op grond daarvan nog geen uitspraken doen. Een van de onderzochte
personen was Yonatan Shapira, een klasgenoot van Yoav, die van een befaamd
luchtmachtpiloot een bezettingsactivist werd. Yoav zoekt hem op en probeert met
hem mee te doen. Traangas verdrijft het laatste stukje zionisme, zegt Yonatan
als ze op een Israëlisch politiemacht stuiten. Als er een traangasgranaat bij
Yoav ontploft, belandt hij in het ziekenhuis. Via de laptop hoort hij over de
resultaten van het onderzoek van Zimbardo en Berger, die zeven gemeenschappelijke
factoren bij helden onderscheiden: een dominante rol in de familie, een vroege
mannelijke hechtingsfiguur, een inspirerend rolmodel, post traumatische groei,
scheiding van de in-groep, belemmering in ontwikkeling en spirituele ideologie.
Yoav vindt de resultaten niet opzienbarend, maar de onderzoekers laten zich
niet op de kast jagen. Zimbardo doet een dansje als Zorba de Griek. In een Ted
lezing zegt hij dat het speciale ingrediënt niet gevonden is, maar dat allen
tot hulp bereid waren.
In de Epiloog is
Yoav bij een groep Raëlisten, die love en peace prediken en applaudisseren voor
het onderzoek dat Yoav deed. Natuurlijk heeft David Bowie het laatste woord.
Hier
de trailer.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten