Het antwoord op de crisis komt uit Griekenland, Tegenlicht, 2 september 2013

De nieuwe economie is lokaal en sociaal

Het zou erop kunnen lijken dat Griekenland het slechtste af is van alle landen in de Europese Unie, maar schijn bedriegt. Griekenland loopt voorop. Dat is althans de mening van Tomas Sedlacek, die eerder president Vaclav Havel adviseerde. De begeesterde Tsjechische econoom praat de uitzending op boeiende wijze aan elkaar. Hij heeft zoveel te zeggen dat hij af en toe een serie etc’s er tussendoor gooit.

Sedlacek spreekt op docerende toon over economische oplossingen niet werken. Dat de groei eruit is en dat we die ook niet moeten willen. Dat de markteconomie de bron van het probleem is. Dat die alleen met cijfermatige oplossingen komt, die niet werken en dat men de zachte krachten vergeet. We zijn erin gestonken, in een verhaal dat alleen oproept tot egoïsme en efficiency. Dat de markteconomie zijn eigen ethische normen oplegt en daarmee maar het halve verhaal van zijn grondlegger Adam Smith vertelt.  

Centrum van verandering is Thessaloniki, de tweede stad van Griekenland. Daar bloeien de lokale markten die producten zonder tussenhandel en dus goedkoper aan de man brengen. Een vrachtwagen met aardappelen parkeert op een plein en verkoopt direct aan de bevolking (zie foto). Die werkwijze is zo’n succes dat de lokale markten zich over het hele land verspreiden. Een man zegt dat de maatschappij zijn eigen weg weer moet vinden zonder geleend geld en valse dilemma’s en dat men zijn gat weer moet afvegen met een krant.

Een mooi voorbeeld van de nieuwe economie vormt de toekomst van het staatswaterbedrijf. De trojka wil dat die geprivatiseerd wordt en de Franse multinational Suez staat al te dringen, maar de bevolking komt in opstand tegen deze ontwikkeling, eist goedkoop en schoon drinkwater en wil het bedrijf overnemen. De rechter bepaalt echter dat het laatste niet rechtmatig is. Alexis Tsipras van de linkse partij Syriza komt langs om de bevolking te steunen. Naomi Klein vertelt hen over haar boek The shockdoctrine waarin ze betoogt dat de rijken juist profiteren van de crisis.  

Er is meer gaande. Het Nationaal Theater vraagt voedsel als entreegeld en geeft dat weg aan kindertehuizen, een wasmiddelenfabrikant levert zijn eerlijke Griekse product direct aan de consument, boeren verenigen zich in coöperaties die samen daardoor een kaasmakerij kunnen opzetten en hun product exporteren, op een opleiding tot boer leert men op een goedkope manier te produceren voor de lokale markt: een startende vrouw vertelt dat ze stap voor stap haar bedrijf opbouwt, zonder leningen en dure machines. De burgemeester van Thessaloniki, dat krap bij kas zit, werkt samen met de burgerbeweging. Hij heft geen leges en verhuurt marktkramen voor een lage prijs.

Is Europa een familie of een markt? vraagt Sedlacek zich af. In Europa ontbreekt de solidariteit die in de Verenigde Staten wel tussen regio’s geldt. In een later fragment bepleit hij regionalisering van het BBP, het binnenlands bruto product, waarmee het ouderwetse vergelijken tussen staten de wereld uit geholpen wordt.

Een inspirerende start van het nieuwe seizoen!

Hier meer over deze uitzending op de site van Tegenlicht waaronder een interview met Tomas Sedlacek. De Tegenlicht-redactie las diens boek De economie van goed en kwaad; de zoektocht naar economische zingeving van Gilgamesj tot Wall Street en vat de visie van Sedláček samen in veertien min of meer letterlijke quotes:
1. "De economische wetenschap die wij vandaag de dag kennen, is een uiting van de cultuur, een product van onze beschaving." (p. 12)
2. "Het hedendaagse vakgebied economie legt teveel nadruk op methode en te weinig op inhoud." (p. 20)
3. "De studie van de economie is veranderd van een moraalfilosofie in een wiskundige discipline van toedeling (…). Had de economische wetenschap evenveel energie gestoken in ethische vraagstukken, dan zou er meer klaarheid zijn gebracht in 'doodlopende' vraagstukken in de politieke economie." (p. 311)
4. "Wiskundige modellen, vergelijkingen en statistieken zijn slechts het topje van de ijsberg van de economie; de ijsberg zelf bestaat uit al het andere." (p. 16)
5. "Het is belangrijk om ons te verdiepen in de meta-economie: wij moeten over de grenzen van de economische wetenschap heen kijken, en onderzoeken op welke overtuigingen die wetenschap gebaseerd is." (p. 315)
6. "Er valt net zo veel te leren van filosofen, mythes, godsdiensten, dichters (romans, films, verhalen) als van de exacte en strikte modellen van economisch gedrag." (p. 19)
7. "Zelfs het meest geavanceerde wiskundige model is eigenlijk een verhaal." (p. 16)
8. "Is een vakgebied dat gelooft in 'de onzichtbare hand van de markt' wel zo exact en mythevrij als het beweert te zijn?" (p.17)
9. "Als we teveel oog hebben voor de wiskundige kant van het vak hebben we te weinig oog voor de menselijke kant van de economie." (p. 20)
10. "De mens is méér dan zijn/haar eenheden productievermogen (of gebrek daaraan); een mens die alleen arbeid is, is een robot." (p. 31)
11. "De hedendaagse economie heeft niet een doel waarbij pas op de plaats kan worden gemaakt. We groeien omwille van de groei (niet voor welbehagen) en voorspoed is doorgaans reden om het prestatieniveau nog wat op te voeren." (p. 114)
12. "Wetenschappelijke theorieën, modellen van de werkelijkheid, worden een onlosmakelijk deel van die werkelijkheid zelf. (…) Elk interpretatiekader vormt een –al dan niet politieke- ideologie." (p. 342-343)
13. "Wanneer mensen een nieuw analytisch model vinden, of ophouden een oud model te gebruiken, vormt of hervormt zich de realiteit." (p. 78)
14. "De hedendaagse economie zou afscheid moeten nemen van de voortdurende ontevredenheid, en zou weer oog moeten gaan krijgen voor de rol van voldoening, rust en dankbaarheid voor wat wij hebben." (p. 369)