Wat te beslissen als je de gevolgen ervan niet kent?
De bekende advocate Britta Böhler is verrassend genoeg ook
schrijfster. Ze schreef De beslissing over
een gewetensstrijd van de Duitse schrijver Thomas Mann (1875-1955) gedurende
drie dagen in 1936 over zijn publiekelijke houding tegenover de nazi’s.
Mann leefde al sinds 1933 nauwelijks meer in Duitsland en
vestigde zich in 1936 definitief in Zürich. Later vertrok hij naar de V.S.
Gevluchte schrijvers werden in Duitsland niet graag gezien.
Wim Brands wil weten wanneer de uit Duitsland afkomstige Böhler
de romans van Thomas Mann las.
Böhler zegt dat ze ermee opgroeide. Ze begon op twaalf- of dertienjarige
leeftijd met de Buddenbrooks, de
meest simpele roman van Thomas Mann over een familie in de negentiende eeuw.
Daarna las ze andere romans als Doktor Faustus,
Der Tod in Venedig en Die Zauberberg. Dat laatste boek is nog
altijd haar favoriete roman. De Buddenbrooks
stond nogal ver van haar bed. Haar liefde voor Mann ontstond ook niet door zijn
romans, maar door zijn dagboeken, die hij gedurende zijn leven schreef en
waarvan die in de periode tussen 1918 tot 1920 en die vanaf 1932 tot zijn dood
bewaard zijn gebleven. In zijn dagboeken waarin hij vrij eerlijk over zichzelf
schreef, werd hij een persoon voor haar met menselijke eigenschappen zoals
slapeloosheid en buikpijn na een maaltijd die niet goed gevallen was.
Brands vergelijkt het met een advocaat die alle stukken
gelezen heeft en tijdens de ontmoeting met de verdachte een mens van vlees en
bloed aantreft, .
Böhler kan zich daarin wel vinden.
We zien een fragment uit het Polygoon journaal waarin Thomas
Mann zich tijdens een bezoek aan Nederland in 1947 denkt dat Nederland spoedig zal
herstellen van de oorlogsschade en hoopt dat het zal bijdragen om Europa in
sociaal humanistische zin te reconstrueren.
Böhler vindt het fascinerend om hem te horen. Hij las hij
zijn toespraak voor, terwijl hij bijna onophoudelijk naar de camera keek.
Brands komt ter zake over de opstelling van Mann in 1936
tegenover Hitler en zijn trawanten.
Böhler zegt dat Mann zich tot die tijd niet publiekelijk
tegen de nazi’s had uitgesproken, maar dat de omstandigheden hem gedurende drie
dagen in dat jaar daartoe dwongen. Hij stuurde een brief naar de krant, maar
haalde die weer terug omdat hij meer bedenktijd wilde. Verschillende bijzaken
speelden een rol zoals zijn huis in München dat hij zou moeten opgeven als hij
het regime zou veroordelen en de gevolgen voor zijn Duitse uitgever.
Böhler zegt dat de situatie in 1936 allerminst duidelijk was
en vergelijkt dat met de huidige houding tegenover de toestand in Syrië. Het is
moeilijk te zeggen wat een goede beslissing is. Ze zou zelf niet weten wat ze
zou doen als ze in de schoenen van Obama stond. Wellicht had ze dan meer
informatie op grond waarvan ze een beslissing zou kunnen nemen over een
vergeldingsactie voor het misbruik van chemische wapens. Ook klokkenluiders
kampen met zo’n dilemma. Moeten ze wegkijken, ontslag nemen of hun bedrijf
verraden?
Brands zegt dat Mann uiteindelijk de brief niet publiceerde.
Böhler kreeg meer begrip voor dat standpunt naarmate ze er
meer over nadacht. Een zwart wit keuze is gemakkelijk, maar het grijze gebied daartussen
maakt een beslissing lastig. Wij mensen hebben het daar maar moeilijk mee.
Brands houdt de roman nog eens in de hoogte en zegt dat die
vragen oproept.
Hier
het fragment uit 1947 waarin Thomas Mann de Nederlanders toespreekt op een
manier die zijn actualiteit nog niet verloren heeft.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten