Merlijn Schoonhoven over Waarom we ineens van de Duitsers houden, VPRO-Boeken, 22 september 2013

Over de omslag van vijand naar vriend

Merlijn Schoonhoven is journalist voor De Groene Amsterdammer en Volkskrant correspondent in Berlijn, waar hij ook woont. In die hoedanigheid zag hij de cultuuromslag in onze houding ten opzichte van onze oosterburen. In Waarom we ineens van de Duitsers houden, en tussen haakjes: maar zij daar zelf van schrikken schrijft hij daarover. In het gesprek komt overigens niet zo duidelijk niet voren waarom de Duitsers daarvan zouden schrikken. Dat lijkt me niet nodig.

Zelf heb ik die omslag ook meegemaakt: van een van nature door mijn milieu meegegeven wantrouwige houding tegenover Duitsland, de verloren WK finale in 1974, ervaringen in mijn adolescentie in Mönchengladbach, waar men nog zwaar gebukt ging onder het oorlogstrauma, tot mijn ergernis over de kunstmatige ergernis over de voortgezette vijandsdenken als er weer eens tegen Duitsland gevoetbald moest worden, gevolgd door bewondering over vredelievende woorden van de Duitse president en aandacht voor duurzame ontwikkeling.

Volgens Schoonhoven is de verandering van vijand naar vriend door de Eurocrisis versterkt, maar de verschuiving was al langer bezig, al vanaf het moment dat Nederland gidsland af was. Duitsland is in economisch en cultureel opzicht ons de meerdere.

Wim Brands refereert aan de schandalige briefkaartenactie van KRO d.j.’s Ik ben woedend naar aanleiding van een aanslag op asielzoekers in Solingen. Dat soort aanslagen kwam in die tijd veel voor. Brands vraagt Schoonhoven naar de tweeslachtige houding in Duitsland zelf, nostalgisch als modern.

Schoonhoven noemt Berlijn, the place to be, eerst een vrijplaats voor kunstenaars, maar sinds het de hoofdstad is ook een uitstalkast van de Europese Monetaire Unie. Het is de vraag hoe de stad zich de komende jaren ontwikkelt, welke kant het uitgaat.

Brands wil een aantal schaduwkanten van het Duitse succes horen.

Schoonhoven zegt dat de integratie een probleem is. Hoewel Wilders met zijn grove toon nooit voet aan de grond zou krijgen in Duitsland, werd het boek Deutschland schafft sich ab van Thilo Sarrazin zeer populair. Het betekende dat het publiek het thema op tafel wilde en hetmaakte dat de politiek erover discussieerde, totdat Merkel toegaf dat de integratie gescheiterd was en daarmee haar critici de mond snoerde. 

Een ander voorbeeld is de economische terugval in het Ruhrgebied met zijn oude industrie. Door de lage lonen is het verschil tussen arm en rijk sinds de nederlaag van de sociaal democraat Schröder groter geworden. (Opa brengt ’s nachts de krant rond om zijn pensioen aan te vullen, las ik eergisteren in de krant.) Daarentegen bloeit de economie in het Zuiden.

Die is gebaseerd op het familiebedrijf, gesteund door de universiteiten, zegt Schoonhoven en die bestond al sinds de negentiende eeuw. Men maakt vliegtuigstoelen of emmers. Een man die onbreekbare schroeven maakte is beroemd geworden en heeft scholen gesticht en hotels en ook een eigen museum.

Volgens Brands is de formule passend voor de nieuwe tijd.

Schoonhoven zegt dat men toch wat angstig kijkt naar China die het idee graag zou kopiëren.