De uitkomst van het leven is ongewis
De roman Stoner
kreeg erg lovende commentaren die na lezing wat overdreven aandoen. Het is zeker
een boeiend verhaal over een boerenzoon die opklimt tot docent aan de
Universiteit van Missouri in een gedegen stijl die daar wel bij past, maar veel
meer is het niet.
Het verhaal begint in de jaren rond de Eerste Wereldoorlog
en loopt door tot de Tweede.
Beide oorlogen gaan aan Stoner voorbij. Hoewel zijn studievrienden
David Masters en Gordon Finch ten strijde trekken, laat Stoner de kans schieten
en blijft in Columbia. Op advies van zijn docent Sloane die Engels die moreel
bezwaar aantekent. Hoe kan men literatuur en dienst in het leger met elkaar in
overeenstemming brengen?
Dat is een van de sterke aspecten in het boek dat meer had
mogen worden uitgediept. Helaas blijft
Stoner teveel een biografie. Van een gekweld man, allereerst vanwege zijn
afzijdige houding ten opzichte van het leger, die hem wordt hem niet in dank
afgenomen. Hij stelt zijn ouders teleur, eerst al omdat hij voor literatuur kiest
en vervolgens omdat hij niet terugkeert naar de boerderij. Hij trouwt met Edith
Bostwick uit St. Louis, een erg preutse vrouw met de nodige complexen die een
voorspoedige carrière in de weg staan. Hij beleeft een gefnuikte liefde met
studente Katherine Driscoll en raakt door de waanzin van zijn vrouw het contact
met zijn dochter Grace kwijt. Later trouwt Grace tegen zijn zin vanwege een
moetje, haar man sneuvelt in de Tweede Wereldoorlog en na de bevalling raakt ze
aan de drank, vooral door de tegenstrijdige opvoeding die ze kreeg. De
universiteit is een wespennest met vele uiteenlopende belangen. Gordon
Finch,die bestuurlijke taken verricht zit tussen twee vuren. Tenslotte wordt Stoner
geveld door kanker.
De stijl waarin al deze ellende gegoten wordt doet nogal
belegen aan, al moet daarbij aangetekend worden dat de roman in de jaren zestig
geschreven is. Vaak voelt de lezer al van ver aankomen dat er iets belangrijks
staat te gebeuren: de lange introductie van Edith die later zijn vrouw zal
worden of Katherine met wie hij een liefdesrelatie krijgt. Het belang van haar
dissertatie die Stoner zal lezen wordt meteen al breed uitgemeten.
Laat ik me beperken tot de positieve kanten. Een daarvan
vond ik de karakterontwikkeling van William Stoner door het harde werk op de
boerderij thuis in Booneville en die later bij een oom in ruil voor kost en
inwoning, waardoor hij niet snel bij de pakken neer gaat zitten. ‘Diep in zijn
binnenste, nog onder zijn geheugen, wist hij wat ontberingen waren, honger,
taaiheid en pijn. Hoewel hij zelden aan zijn jeugd in Booneville dacht, bevond
de kennis die hij van huis uit had meegekregen zich altijd dicht onder het
oppervlak van zijn bewustzijn, kennis die aan was overgeleverd door
voorvaderen, die een onopgemerkt, zwaar en stoïcijns leven hadden geleid, en
die allemaal de gewoonte hadden om een hardvochtige wereld met een
uitdrukkingsloos, onbuigzaam en somber gelaat tegemoet te treden.’
Ook zijn kenschets van zijn dochter op oudere leeftijd is
fraai, al zou ik de verwijzing voor het begrip moraliteit geen hij genoemd hebben:
‘Ze was, wist hij – en dat had hij al heel vroeg geweten,
vermoedde hij – een van die zeldzame en altijd aangename mensen die zo’n
fijngevoelige moraliteit bezaten dat die gekoesterd en onderhouden moest worden
om tot uiting te kunnen komen. Die week af van de wereld en moest in een
omgeving verkeren waarin hij zich niet thuisvoelde. Terwijl hij naar tederheid
en rust verlangde, moest hij zich voeden met onverschilligheid, gevoelloosheid
en lawaai. Het was een aard die, zelfs in de merkwaardige en vijandige omgeving
waarin hij moest leven, niet ruw genoeg was om zich te verzetten tegen de brute
krachten die daartegen ingingen, en die zich alleen nog maar kon terugtrekken
in een rust waarin hij verloren, klein en kalm was.’
Af en toe speelt het gemis van zijn studievriend Dave
Masters bij Stoner op. Een edele geest die het leven liet in de Eerste
Wereldoorlog en anders Gordon Finch en hem had kunnen verbinden. Het leven
brengt niet altijd wat men wenst. Het vereist doorzettingsvermogen om op het
rechte spoor te blijven en dan nog is het resultaat ongewis.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten