Daan Roosegaarde, VPRO-Zomergasten, 1 september 2013

Neerlands hoop in bange dagen

Wilfried de Jong had het niet gemakkelijk met zijn laatste zomergast van dit seizoen, die met zijn werk de wereld wil verbeteren. Het begon er al mee dat Roosegaarde (Nieuwkoop, 1979) niet in een hokje te plaatsen is. Is hij nou ontwerper, kunstenaar, architect of entrepeneur (ondernemer in gangbaar Nederlands). Roosegaarde leek er niet zo mee te zitten, maar De Jong voelde zich er ongemakkelijk bij. Dat gold in sterkere mate als Roosegaarde de bal terugspeelde. De Jong knikte als een boer met kiespijn, terwijl zijn gast heel graag het gesprek wilde aangaan.

Het was de oude wereld die zich niet goed raad weet met de nieuwe, met de bevlogen zoon van een wiskundeleraar uit een saaie woonwijk in Nieuwkoop die graag naar de Plassen ging om daar levensgevaarlijke spelletjes te doen en die, na een wat onbestemde periode waarin hij veel las, een eigen bureau begon, twee zelfs, in Waddinxveen en in Shanghai, waarin hij met sociale ontwerpen het leven wil veraangenamen en onze vrijheid wil vergroten. Eerst krijgen we een aantal projecten in beeld zoals de smart highway met gekleurde signalen in het asfalt, die goed past in deze tijd van energiebesparing. Zo’n zonnecollector op een lantaarnpaal, zoals De Jong voorstelde vond Roosegaarde maar niets. Dat was iets uit grootmoeders tijd.

De fragmenten waren verrassend. Te beginnen met een documentaire van Frans Bromet uit 1999 waarin mensen tijdens straatinterviews allemaal beweren dat ze geen mobieltje nodig hebben. Veertien jaar later blijkt er een revolutie gaande geweest te zijn. De realiteit is niet wat die is. De wereld is vloeibaar en dromen zijn mogelijk. Roosegaarde kijkt ter inspiratie af en toe naar een filmpje over kwallen en laat die ook aan opdrachtgever Heymans zien. Die onderwaterwereld als bron voor vernieuwing.

De voordracht van Philip Stark (Tedx, 2007) die eerder traditionele ontwerpen maakte tot hij meer ruimte in zijn hoofd kreeg, was legendarisch zoals Daan al aankondigde. De Fransman schetste in grappig Engels de ontwikkeling van de mensheid. Volgens hem zijn we op de helft en het is aanmatigend te denken dat we er al zijn, dat wij superapen zelfvoldaan achterover kunnen leunen terwijl we juist onze blikveld moeten verruimen.

Ook Daan wil verder met de ontwikkeling. Die is nodig om geen openluchtmuseum te worden. Hij popelt om ons daarin mee te nemen. Ons lichaam past zich aan aan de techniek, zoals een oud filmpje van een roltrap laat zien, die eerst zonder doel ontworpen werd. De machine gaat verder, is een partner van ons geworden, waar we rekening mee hebben te houden. Zijn half slapende vriendin geniet ervan als Daan in bed op zijn laptop typt. Het doet haar denken aan het tikken van de regen.

Daans voorouders hadden theeplantages in Indonesië. Net als zij is hij een pionier, een avonturier. Hij is gecharmeerd van de collectieve kracht van China, maar tegelijk schrikt het moordende tempo en de robotachtige werkwijze in de fabrieken hem af. Voor het Westen werkt zoiets niet. Zelf zoekt hij het in meer individuele aanpak. Tegelijk gaat men in China weer heel vertederend om met een panda puppy. Als het jong vervoerd moet worden, verkleden oppassers zich als panda’s om de overgang voor het beestje gemakkelijker te maken.  

Af en toe probeert De Jong in te breken in die droomachtige voorstelling. Het kan toch niet zo zijn dat zo’n snotjongen dicteert hoe de werkelijkheid eruit gaat zien? Dat men straks in de woestijn met zonlicht zandkastelen bouwt? Daar zal het militair industrieel complex toch wel een stokje voor steken, al komt die straks aanrollen over een smart highway? De Jong wil weten hoe Roosegaarde denkt over de redding van de banken. ‘Dat had je vorige week aan Wouter Bos moeten vragen,’ reageert Daan snedig.

Hij relativeert niet alleen zichzelf in zijn coltrui als een imitator Steve Jobs, maar ook ons bestaan op ruimteschip aarde dat vanuit de ruimte wonderschoon en kwetsbaar oogt. Een tegenhanger van de megapool van de mierenkolonie. Hij waardeert ook de vrijheid om niet te willen weten en de vrijheid om geen mobieltje mee te nemen. Weg van de mening, op naar het voorstel, zegt Daan. Het gaat niet om hem maar om de wereld. Samen delen is het nieuwe hebben, wisten de provo’s al. Cultuur is geen bovenlaag die op het alledaagse wordt geplakt, zoals Johan Simons het voorstelde, maar de kern van ons bestaan. Roosegaarde zou alleen wel op zijn taal mogen letten dat doorspekt is met Engelse uitdrukkingen als handshake deals en regelmatige uitroepen als: ‘Dat is een hele spannende, dat is het toffe.’ Voor de rest is deze, onlangs nog onderscheiden, jonge ondernemer Neerlands tegenwoordige hoop in bange dagen.