Weemoedige terugblik op het moeilijke leven in de Stalintijd
Aan de reeks verrassende documentaires, waaronder Water children uit 2011, dat handelt
over het verlangen naar vruchtbaarheid van Japanse vrouwen, voegt Aliona van
der Horst (1970) met Liefde is
aardappelen een nieuwe loot toe. Ditmaal gaat het om een portret van haar
familie van moederszijde die uit Rusland komt. De erfenis van een kamer in het
huis van haar grootmoeder leidt haar terug naar het dorp op het Russische
platteland en maakt herinneringen los aan haar jeugd in de tijd dat ze de
zomers daar doorbracht. Tegelijk probeert ze meer te weten te komen over het
verleden van haar moeder die inmiddels verlamd is en daarover niet meer kan
vertellen.
Aliona opent met een geluidsopname die ooit gemaakt is van
haar grootmoeder. Dat zet een rauw uitgevoerde animatie in werking die, bij
gebrek aan woorden over de Stalintijd waarin haar moeder opgroeide, een en
ander vertelt over de misère waaronder de Russische bevolking na de revolutie
gebukt ging. Vervolgens laat ze beelden zien van haar aankomst bij het huis van
haar grootmoeder. Ze wordt meteen door buurvrouwen herkend als de dochter van
Zoja, die in de tijd van Breznjev met een Nederlander trouwde en samen met hem in
1974 het dorp verliet. Aliona zegt dat haar moeder haar angsten met zich meenam
naar Nederland en dat ze daardoor nooit een goed contact met haar had. Fraai
zijn oude beelden waarin Zoja oefeningen doet in de deuropening van haar flat en
op het balkon. Die drukken een verlatenheid uit, die een belangrijk thema in de
film is.
Haar kordate neef Sasja is samen met zijn vrouw Tanja op
zoek naar een formulier dat ze naar het klooster dienen te sturen waarop men
kan bidden voor de zielenrust van hun overleden moeder Loebja, een van de vijf
zussen van Zoja. We horen dat twee kinderen al geruime tijd in het familiegraf
liggen en dat Zoja met twee andere zussen geen contact meer heeft. Blijft over
de oudste zus Liza die verderop is gaan wonen na de dood van Loebja en na enige
tijd haar gezicht laat zien in het huis. Bijzonder is een beeld waarin Liza,
die een groot deel van het verleden blijkt te zijn vergeten, haar zus Zoja op
een skype verbinding ziet en met haar meeleeft. Tranen hielpen vroeger niet,
zegt ze, liefde was aardappelen.
Aliona krijgt van Tanja een stapeltje brieven die haar
moeder aan Loebja schreef in de tijd dat ze in Nederland woonde. Ze leest de
brieven met veel interesse en zet de vertaling daarvan op het scherm. In 1941
was haar moeder vijf jaar oud en had ze de zorg voor de andere kinderen, omdat
haar vader aan het front was en haar moeder in een collectieve boerderij
werkte. Loebja werd lerares, hield zich vast aan de communistische heilsleer en
verliet het ouderlijk huis. Haar moeder was ontstemd over het feit dat Loebja
niet meer gelovig was en pas voor haar dood kwam het nog tot een verzoening met
tussen moeder en dochter.
Aliona vindt steun bij Tanja in een poging meer aan de weet
te komen over het verleden van het gezin. Ze probeert zich een voorstelling te
maken van het leven van haar moeder na de oorlog, waarin veel dorpsgenoten
sneuvelden, waaronder een geliefde. Angst voor de honger speelde een grote rol rond
haar geboorte en in de jaren daarna. Daarnaast had Zoja een slechte relatie met
haar vader die getraumatiseerd terugkwam uit de derde oorlog, die hij had
meegemaakt en tegelijk vreesde ze dat haar moeder zich zou verhangen. Dat ze
heel wat angst had opgebouwd, is heel begrijpelijk maar het stemt ook treurig
dat de verhouding met haar dochter in Nederland nooit verbeterd is. Zwijgen zat
de mensen in het bloed. Het overleven liet geen mogelijkheid toe om daar een op
een andere manier op terug te blikken.
Aan het eind van de documentaire heeft Zoja het loodje
gelegd en dat is misschien maar goed ook. De vader van Aliona ontwikkelt een
foto waarin zijn vrouw in haar kist ligt en zegt dat hij op het eind weer
verliefd op haar was omdat ze veel zachter werd. In dezelfde tijd sterft aan
Liza. Van der Horst is bij haar begrafenis en filmt het ritueel waarop men zand
over haar doodskleed strooit. Tanja herkent de angst van Aliona om er niet te
zijn, die ze van hun moeders hebben meegekregen en huilt over het verleden dat met
de dood van de laatste zus zonder veel reflectie afgesloten is.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten