Eindejaarsbericht Allerhande maar vooral literatuur 2017

Eerst een nieuwe aarde

Verandering lijkt verder weg dan ooit. Misschien wil men in het Westen ook niet veel anders dan vasthouden dat men heeft, binnendringers weren en zich zowel lichamelijk en geestelijk volstoppen met de vruchten die de materiële maatschappij ons als enorme worsten voorhoudt. Misschien is het geweld waarmee ons behoeften worden opgedrongen, zoals de Brits Indiase denker Pankaj Mishra in een recente uitzending van Tegenlicht opmerkte, nauwelijks meer te stoppen en worden vooral jonge mensen daardoor zozeer vergiftigd dat een andere manier van leven nauwelijks nog tot de alternatieven behoort, terwijl de oudere garde zijn zegeningen kent en de dagen wel uitzit.

Berichten over de toenemende invloed van de technologie op ons leven ondermijnen de bereidheid om actie te ondernemen. Het was jammer dat Jelle Brandt Corstius in zijn serie Robo sapiens niet wat meer tegengas gaf tegen ontwikkelingen waarin het mens zijn in het geding is. Technologie is prachtig zolang het ten dienste van de mens staat, maar als het de mens gaat overvleugelen zijn we op de verkeerde weg.

Helaas zit de politieke vernieuwing in Catalonië in het slop, ook omdat het bestuur van de regio niet handig geopereerd heeft en niet duidelijk gemaakt heeft wat precies de ideeën voor de toekomst waren. Daardoor heeft men ook niet de steun van de Europese Unie gekregen, terwijl die toch, in het licht van een federale organisatie, een natuurlijke bondgenoot van regionale Dat de nationale staat zijn langste tijd gehad heeft moge ondanks oprispingen in Spanje duidelijk zijn, maar tegelijk dient de Europese Unie een nieuwe injectie te krijgen in sociale zin om tot een volwaardig alternatief te kunnen dienen. Het zou een mooi gebaar zijn als men de vluchtelingen die al jaren vastzitten op de Griekse eilanden een veilige plaats geeft in ons rijke deel van de wereld. 

Gelukkig zijn er in deze sombere tijden ook jonge en oudere mensen die de knuppel in het hoenderhok gooien. Tot hen behoren Ruud Koonstra die de energietransitie wil versnellen en zeker ook de theatermakers Anoek Nuyens en Rebekka de Wit (zie foto) die in de voorstelling Tenzij je een beter plan hebt de vinger op de zere plek legden en ons voorhielden dat onze houding ten opzichte van de wereld vergelijkbaar is die van de nazi’s die later zeiden dat ze zich niet bewust waren van de diepe ellende waarin ze de mensheid gestort hadden. Nieuwe berichten over de afkalving en de ijsbergen en de toename van plastic in de oceanen zouden ons moeten aansporen om radicaal voor een andere levenswijze te kiezen. De mooie woorden van het nieuwe kabinet ten spijt, stelde Koornstra, komt het aan op daden en gelukkig zijn er velen, die hun handen uit de mouwen steken om een betere maatschappij tot stand te brengen.

Beter dan Freek de Jonge kan ik het niet zeggen. Hier zijn vers voor de kerst 2017, gemaakt in opdracht van Trouw en geplaatst op de voorpagina van de laatste kersteditie:

We trekken Het Verhaal

als ooit de Vlaamse primitieven

niet langer vol verlangen naar ons toe

We kunnen het redelijkerwijs niet meer geloven

Laten de oren hangen naar het consumptieve

Zijn de strekking moe

Daar komt het machteloos besef bij

na elk appèl op het geweten

je doet het toch nooit goed

Wijs laten wij ons door niemand maken

Woorden die ons moeten raken zijn versleten

en zo zakt de moed

We hebben geen behoefte meer aan vragen

waar we geen antwoorden op weten

en nog het minst van alles

zitten we te wachten op een preek

Maar wat blijft er over van een wereld

zonder geloof in goed en beter

Wat moet er worden van ons leven

als de geest ontbreekt?

Blijf Het Verhaal vertellen

De wereld kan niet zonder

en ieder pasgeboren kind

is behalve een mysterie

bewijs van het wonder

dat het leven steeds opnieuw begint

Ik hoop van harte dat de verbeteringen die mensen voorstaan en realiseren in het komende jaar zich uitbreiden en dat men weerstand kan bieden aan het maatschappelijk geweld waarmee de gevestigde machten dag na dag op ons inbeuken. Als het tegenzit is er altijd nog de troost van de literatuur. In ieder geval zal ik zelf, vanuit het idee dat we genoeg informatie hebben en dat het nu gaat om het verwezenlijken van de goede bedoelingen, de laatste twee jaar waarin ik dit blog nog wil bijhouden minder artikelen plaatsen. Genoeg is genoeg. Eerst een nieuwe aarde.

Hier mijn verslag van de Tegenlichtuitzending met Pankaj Mishra, hier mijn bespreking van de voorstelling Tenzij je een beter plan hebt, hier mijn verslag van de Tegenlichtuitzending met Ruud Koornstra, hier mijn bespreking van de serie Robo sapiens. et  Het  JH

Filmrecensie: De 100 jarige man die uit het raam klom en verdween (2013), Felix Herngren

Ongeloofwaardige gebeurtenissen maken van honderdjarige een flutfiguur

De titel De 100 jarige man die uit het raam klom en verdween zegt eigenlijk al genoeg over het verhaal dat ten grondslag ligt aan de film. Dat is een nogal drakerige terugblik van een honderdjarige Zweed op zijn tumultueuze leven dat niet gekker kon zijn dan het was en tegelijkertijd een soort crimi rond een per ongeluk meegenomen koffer met een geldbedrag van vijftig miljoen erin. De slogan van de 100 jarige Allen Karlsson, bijgebracht door zijn moeder, is dat alles is wat het is en dat alles wordt wat het wordt.

Het begin van de film is nog wel aardig, want daarna ontspoort het in toenemende mate. Karlsson zit met zijn hond Molotov, een naam die duidt op de voorliefde van de man voor explosies, voor het raam van zijn huis en laat de hond door het raam naar buiten. In het volgende shot is de hond gedood door een vos. Het enige dat Karlsson kan doen is wraak nemen met een explosie waarbij de vos gedood wordt. Het komt hem op opname in een tehuis voor ouderen te staan.

Op de dag dat Karlsson honderd jaar wordt, ontsnapt hij zelf door het raam en loopt naar het plaatselijke station. Met het geld dat hij bij zich heeft kan hij net een buskaartje kopen naar een plaatsje in de buurt. Hij vertrekt met een koffer die een jongeman hem in bruikleen geeft omdat hij niet samen met de koffer in het toilet kan. De jongeman is woedend dat de koffer weg is en laat zich door de kaartjesverkoper naar de plaats brengen waar Karlsson naar toe gegaan is, maar wordt op het stationnetje aldaar te lang opgesloten in een koelcel en geeft de geest. In het vervolg gaat het vooral om de koffer die afgeleverd had moeten worden bij maffiabaas Pim. Tenslotte komt de koffer vlak bij deze Pim in Bali maar in het zicht van de finish ontglipt die hem net, natuurlijk ten gevolge van een explosie.  

Het andere deel van het verhaal, dat anders qua inhoud niet toereikend zou zijn, gaat in op het leven van Karlsson. Hij zag het licht in een gezin met een revolutionaire vader, die zijn voorliefde voor ontploffingen zou kunnen verklaren. Al vroeg in zijn leven maakte Karlsson slachtoffers door door hem opgewekte ontploffingen. De Spaanse burgeroorlog was een ideaal oefenterrein voor hem. Op het moment dat hij het laten ontploffen beu was, stuitte hij op Franco die net een brug over wilde die als laatste door Karlsson werd opgeblazen, hetgeen hem op een onderscheiding kwam te staan. Het leven dat is wat het is en wordt wat het wordt, voert hem naar de Verenigde Staten waar hem door Oppenheimer en passant gevraagd wordt naar een oplossing voor een goede werking van een kernbom, hetgeen weer naar de Sovjet Unie voert en tenslotte tot een hele ingewikkelde contraspionage.

Het is de overdaad aan gekte die de film slecht te verteren maakt, want er zitten hele leuke fragmenten in het verhaal, zowel in de crimi als in de levensgeschiedenis. Een voorbeeld van de eerste is de verwikkeling in Villa Meerzicht waar Karlsson na een lift van automobilist Benny met zijn koffer terechtkomt, alwaar zich ook een olifant bevindt die een van de leden van de maffia plet als die tenslotte de koffer weer in bezit gekregen heeft. Een voorbeeld van de tweede is de verhouding die Karlsson in de Goelag krijgt met het domme broertje van Albert Einstein. Over het algemeen genomen is de film echter zwaar over de top. Dat blijkt ook wel als Karlsson een ander, zoals Benny, probeert te vertellen over hetgeen hem overkomen is. Geen mens zou de 100 jarige geloven.

De 100 jarige man die uit het raam klom en verdween is gebaseerd op de gelijknamige succesroman van Jonas Jonasson en werd bewerkt door Hans Ingemansson samen met regisseur Felix Herngreen.

Hier de trailer.

Theaterrecensie: Modern art revue, Groots en meeslepend, Toneelschuur, 27 december 2017

Feelgood voorstelling over een eeuw moderne kunst

Alex Klaasen - bekend om zijn cabareteske uitstraling, zijn overtuigende typetjes en zijn mooie liedjes - en Steef de Jong - inmiddels geroemd om theaterproducties waarin hij operettes in een nieuw kartonnen jasje steekt - hebben elkaar gevonden in een voorstelling waarin ze terugblikken op honderd jaar moderne kunst. Klaasen (rechts op de afbeelding) legt uit dat revue ook terugblik betekent. Dat is niet het enige didactische element in de voorstelling. De Jong (links) bedient zich vaak van feitelijke mededelingen over kunstenaars en de stromingen waar ze bij horen. Hij zegt ook dat er in de moderne kunst meer stromingen geweest dan in de hele kunstgeschiedenis bij elkaar. Het is dan ook ondoenlijk om daar in de tijd van een lunchpauzevoorstelling erg diep op in te gaan.

Met verrekijkers gewapend, die in de benedenzaal werden uitgedeeld, werpen we een blik op het tweetal dat met dansjes, liedjes en ingenieuze decorstukken de eeuw moderne kunst aan zich voorbij laat trekken. De aanpak is noodgedwongen fragmentarisch en begint met het schilderij L’origine du monde van Courbet uit 1866 dat vanwege het pornografisch karakter pas 122 jaar later tentoongesteld werd. Op de tentoonstelling die in de foyer te zien was, hangen een aantal werken die daarop geïnspireerd zijn, onder andere een borduurwerkje, mogelijk van de moeder van Ina Veen die verbonden is aan het theatergezelschap van Steef de Jong en deze voorstelling ook regisseerde.

Een blik met de verrekijker op een draaitafel met daarop verschillende ingerichte zalen uit een museum blijft tenslotte stilstaan bij een lege zaal, die ingericht werd door Martin Creed en waarin, zoals de titel luidt, alleen het licht beurtelings aan en uit gaat. Het brengt het tweetal na enkele sterke fragmenten - waaronder een kroeggesprek tussen een aantal coryfeeën zoals Dali, Matisse en Mondriaan en een gesprek tussen Gertrude Stein en Peggy Guggenheim zoveel jaar na hun dood - en wat flauwere elementen - zoals het kijken naar de schaal met appels van Cezanne vanuit vanuit twee verschillende ooghoeken en een dripping van Pollock waar de eerste rij ook een bijdrage aan mocht leveren - tot een voorlopig einde waarin de lichten net zoals bij Creed steeds uit en aan gaan.

Het vervolg met een blik in de keuken van Jan en Anita Schoonhoven is grappiger dan alle eerdere fragmenten bij elkaar, ook door het meer spelachtige karakter van de scène. Het is erg leuk om de kunstenaar en de jazz zangeres tegenover elkaar bezig te zien met de eigen hobby’s, al is het kartonnen wijntje dat ze daarbij drinken al vaak vertoond in eerdere show van De Jong. De sfeer doet denken aan de verrichtingen op het filmpje, dat we voorafgaande aan de voorstelling te zien kregen. De Jong als een bevlogen museumdirectrice met een witte kralenketting om haar nek prijst daarin de kunst aan van een losgeslagen reggae kunstenaar, een mooi typetje van Klaasen. Aan het slot buigt het tweetal zich als twee suppoosten nog eens over het verschil tussen Pollock en Matisse en raakt steeds meer verstrikt raakt in de bedoelingen van de moderne kunst zodat men het er tenslotte maar op houdt dat die - uitgaande van het schilderij Zwart vierkant van Malevich - zwart en wit tegelijk is en daarmee ook aan en uit. Dat is leuk gevonden, maar kan een zekere oppervlakkigheid niet verhelen. Dat was echter op deze woensdagavond in de feestweek aan het publiek niet af te zien. Zo’n feelgood voorstelling zit als gegoten in de laatste dagen van het jaar.       

Hier een warme aanbeveling van Hanneke Groenteman, die de voorstelling als lunchpauzevoorstelling in Bellevue zag en zelfs fragmenten opnam.

Hier ben ik (2017), documentaire van Sarah Vos en Sander Snoep

De machteloosheid van een lam in een opbokscultuur

In 2014 maakte Sander Snoep al eens samen met Loes Gompes de documentaire Fatsoenlijk land, dat ging over een onbekende verzetsgroep in de Tweede Wereldoorlog. Dit jaar werkte hij opnieuw samen met Sarah Vos, met wie hij eerder de documentaire Curacao maakte. De twee laten zien dat het niet zo gemakkelijk is een invoelende documentaire te maken over een sociaal onderwerp, dit maal het beroepsleven van mensen uit het rijke Noord-Hollandse Bloemendaal, afgezet tegen hun kerkelijke leven. De documentaire Hier ben ik met dominee Ad van Nieuwpoort als centrale figuur zwabbert alle kanten uit en laat de kijker in verwarring achter.

De documentaire begint heel suggestief met het stel Charlotte en Vincent dat hardloopt in de duinen en meteen het drukke weekprogramma doorneemt. Vanwege hun veeleisende banen hebben ze net aan tijd om alle afspraken te regelen en voor hun kinderen te zorgen. De ambitieuze Charlotte praat aan de eettafel tegen de kinderen over haar besluit om ouderling te worden. Ze wil daarmee meer teamgeest bereiken, net zoals haar zoon op de hockeyclub. Gemakkelijk heeft ze het niet omdat Vincent al eens op het randje van de dood zweefde tijdens de marathon van New York en zij ook nog eens hoort dat ze boventallig is op haar werk aan de Zuid As.

Frank bezoekt met zijn vriendin Suzanne het graf van zijn oma in Tilburg. Hij kan het eerst niet vinden maar staat er dan vlak voor. Hij is ontroerd omdat ze hem altijd zo gesteund heeft en hij zich bij haar thuis voelde. Dit ben ik, zegt hij en levert daarmee de titel voor de documentaire. Hij mist haar nog steeds in de wereld waar zo weinig verbinding is, temeer omdat hij met zijn vader niet kan praten over zijn opvoeding die hem nog steeds dwars zit.  

De verbinding wordt sterk aanbevolen door Van Nieuwpoort die aan de ontbijttafel met zijn vrouw Mirjam zijn preek alvast voorbereid terwijl hun dochtertje Trui de paaseieren verft. Het liefst zou hij de absurditeit van het bestaan ontmaskeren in een economisch systeem dat de mens tot slaaf heeft gemaakt. Als hij niet op zijn werkkamer zit, onderhoudt hij een nauw contact met de kerkleden, waaronder Frank en Suzanne over hun manier van leven die ze straks in hun huwelijk meer op elkaar willen afstemmen.

Veel aandacht heeft hij ook voor Jantien die na vijfentwintig jaar gescheiden is van Joep en tegenwoordig in de kerk helpt. Ze heeft in haar huwelijk haar best gedaan om sociaal te stijgen maar heeft het gevoel dat ze bedrogen is uitgekomen. Ze kan moeilijk geloven dat ze goed is zoals ze is, zoals Van Nieuwpoort haar vertelt, maar hij is dan ook niet iemand met veel psychologische kennis zoals we al zagen in het gesprek met Charlotte en Vincent over de mislukte marathon in New York.   

Het grootste probleem is dat de scènes geënsceneerd zijn, slecht gemonteerd en weinig geloofwaardig overkomen. Hier ben ik zegt veel over de vele documentaires die wel goed gelukt zijn. Het laat zien dat een heldere opbouw en een spontane interactie geen vanzelfsprekende zaak is. Zelfs de goede bedoelingen van Van Nieuwpoort komen om in krachteloze zedenprekerij. Hij vertegenwoordigt het machteloze lam in een opbokscultuur, die zich niet door een dominee laat oprollen.  

Hier de trailer, hier mijn bespreking van Fatsoenlijk land.

Recensie: De dame met de camelia’s (1848), Alexandre Dumas jr.

Een hoer is en blijft een hoer

De dame met de camelia’s, geschreven door Alexandre Dumas junior (1824 – 1895), is gebaseerd op een jeugdliefde van hem met de courtisane Marie Duplessis die in de roman optreedt onder de naam Marguerithe Gautier. Zij is een cultureel ontwikkelde vrouw die zich in Parijs in ruil voor de liefde door rijke heren liet onderhouden en in de loges van de theaters altijd omringd is camelia’s, tot ze een man tegenkomt die haar zo goed bevalt dat ze met hem verder door het leven wil gaan. De omstandigheden in die tijd bemoeilijkten echter een ongedwongen liefdesverhouding. Marguerithe die al nooit zo sterk van gezondheid was, gaat na een half jaar ten onder aan de problemen die ze in de nieuwe liefdesverhouding tegenkomt.

Dumas bouwt het, volgens hem echt gebeurde verhaal, op in een raamwerk, waarin de verteller van het verhaal een ontmoeting heeft met hoofdpersoon Armand Duval - die ongetwijfeld niet toevallig dezelfde initialen als de schrijver heeft - na een veiling van de spullen van de overleden courtisane Gautier, die in die tijd een maintenee werd genoemd. De verteller is, vanwege een zwak voor lichte vrouwen, al eens in het huis van Gautier geweest om al haar spullen te bekijken. Hij heeft haar zelfs wel eens op straat gezien, weet ook dat ze kuurde en dat ze onderhouden werd door een hertog. Hij koopt op de veiling voor veel geld een boek dat de titel Manon Lescaut draagt. Daarin staat een opdracht geschreven van een zekere Armand Duval die zich niet veel later aandient. Hij heeft van de veilingmeester gehoord dat de verteller het boek gekocht heeft en wil het graag weer terug hebben. De verteller vindt dat geen enkel probleem, temeer omdat hij hoort hoeveel Duval van Gautier gehouden heeft.

Er ontwikkelt zich een relatie tussen de twee mannen die naar het graf van Gautier voert en zelfs tot een herbegrafenis leidt, omdat Duval die op reis is geweest, zijn geliefde, nog eenmaal wil zien. De confrontatie met het lijk leidt tot een zenuwaanval bij Duval, waarop hij in geuren en kleuren uit de doeken doet hoe de relatie tussen hem en de twintigjarige Gautier zich heeft ontwikkeld. Het relaas duurt tot aan het eind van de roman, waarna nog een serie brieven volgen die Gautier op haar sterfbed geschreven heeft en die inzicht geven in het grote verlangen naar liefde dat ze koesterde maar dat niet te verwezenlijken was.

De nogal ingewikkelde en drakerig beschreven verhouding tussen Duval en Gautier begon met veel argwaan van de kant van Duval over de motieven van Gautier, die gewend was om zich door rijke heren te laten onderhouden. Hij gaat ervan uit dat liefde een seizoensartikel is, maar Gautier wil dat hij vertrouwen in haar heeft, onderworpen is en discreet. Duval laat zich adviseren door Prudence, een collega van Gautier die zelf ook aan haar verdient. Het aangaan van de relatie brengt hem ertoe plaats te nemen achter de speeltafel maar daar kan hij nooit genoeg verdienen om aan alle materiële verlangens van Gautier te voldoen. Wanhoop en achterdocht wisselen elkaar in het verhaal af. Een erfenis van zijn familie moet een oplossing bieden, maar zijn vader steekt daar een stokje voor met een beroep op het huwelijk van zijn eerbare dochter dat niet in gevaar mag komen door het wilde leven van zijn zoon. Hij praat in op Gautier, die daarop afziet van een relatie met Duval maar daarbij wel haar gezondheid opoffert.  

De dame met de camelia’s werd geschreven door de zoon van de schrijver met de gelijknamige naam die we onder andere kennen van De drie musketiers. De bovengenoemde roman werd vertaald door C.J. Kelk en de illustraties waren van C.A.B.. Bantzinger.

Hier een blog van Geri Meftah over de roman met enige achtergrondinformatie, onder andere over het feit dat het verhaal is gebruikt als materiaal voor de opera La traviata van Verdi en er is zelfs een foto van een camelia.

When the earth seems to be light (2015), documentaire van Salome Machaidze

Jonge skaters in Tblisi volgen hun eigen spoor

When the earth seems to be light is een sfeerportret van een groep skatende hangjongeren in de hoofdstad van Tblisi in Georgië. De drie makers Salome Machaidze, Tamuna Karumidze en David Meskhi laten de beelden spreken. Tussen opnames door van de skatende jongeren op het dak van een leegstaand gebouw en in de hoofdstad zelf - zelfs op de openbare weg, liefst in het donker van een hellend gedeelte, om in ieder geval spanning te voelen - zien we beelden van een opstand van boze burgers in mei 2013, die volgens de ondertiteling te maken heeft met een emotioneel protest tegen een lgbt demonstratie. Katholieke kerk en staat hebben zo’n sterke invloed in het land dat er voor jongeren weinig ruimte is. Daarnaast gaat het ook om een leeftijdsfase waarin vooral het gevoel verkend wordt en men zich niet teveel vragen stelt over de toekomst. Volgens een van de jongeren, die zelf tatoeages op zijn lichaam plaatst, gaat het om het proces waar ze in zitten en niet om het doel daarvan.

Een van de jongens, Sandrik, stelt de andere leden van zijn groep voor, die als ik het wel heb, uit zeven personen bestaat met allemaal hun eigen achtergrond, waaronder ook een Fransoos. Het was moeilijk de jongens uit elkaar te houden, op de zwijgzame Mirian na met heel lang zwart haar die ook kok is. De anderen hebben ook lang haar en vinden het vervelend als ouderen daar kritiek op hebben. Het liefst gaan ze erop uit om te skaten op hun favoriete terrein, iets wat er uitziet als een dakgarage van een vervallen gebouw, dat net als veel andere gebouwen en woontorens, uit de Russische tijd stamt. Een van de jongens zegt dat andere steden een centrum hebben met buitenwijken erom heen maar dat Tblisi een chique troep is. De documentaire makers doen hun best om dat te laten zien aan de hand van opnames in de stad, vanaf de weg of vanuit de lucht. De sfeer van de oude Sovjet tijd is duidelijk voelbaar in het openbare leven.

Een jongen die in de ban is van een videogame, denkt dat anderen games spelen om aan de realiteit te ontkomen, maar zelf slaapt hij het liefst. Een ander gaat terug naar het ouderlijk huis en ziet dat zijn broertje zijn kamer heeft ingepikt. Hij voert een discussie met zijn moeder over de nutteloosheid van diploma’s en zijn weerzin om naar school te gaan. De tatoeëerder heeft geen pijn door het prikken van de naald in zijn huid, net zo min als Sandrik, die een hekel aan Georgië heeft, van het skaten heeft. Hij hoopt met het oefenen van tricks iets te bereiken, maar raakt gemakkelijk gefrustreerd en kan dat behoorlijk afreageren op zijn board. De pijn die gepaard gaat met het vallen staat in geen verhouding met de psychologische pijn die hij voelt.

When the earth seems to be light vertelt weinig over de achtergronden van de toestand in Georgië, maar daardoor komen de beelden des te harder binnen. De jongens hebben niet zo veel te zeggen. Ze klitten bij elkaar in leegstaande ruimten, hebben hun hobby’s op het gebied van muziek of kunst, ver verwijderd is van de kunstuitingen van de rijken of een interview met een gearriveerde schrijver op de televisie. Anderen stelen benzine en maken molotovcocktails. De kijker wordt geraakt door de uitzichtloosheid van een generatie die overleeft in een stad die zich nog niet ontworsteld heeft aan de loodzware jaren toen de Russen daar de baas waren. Aan het eind gaat de groep met de trein naar de Zwarte Zee kust met paleizen die leegstaan maar waar ze in de tuinen wel kunnen skaten. Het is maar gelukkig dat dit soort jongens in ieder geval elkaar heeft en hun skateboards.

De documentaire is gebaseerd op een fotoserie van David Meskhi over de skaters.

Hier de trailer op vimeo.

Filmrecensie: De nieuwe wereld (2013), Jaap van Heusden

West Afrikaanse bootvluchteling verlicht het leven van een sombere Nederlandse schoonmaakster

In 2011 maakte Jaap van Heusden al eens de aangrijpende film Drone in het kader van de serie Duivelse dillema’s. Daarin beleven we vanuit het hoofd van vliegenier Victor wat het is om op verre afstand een drone in werking te stellen. Twee jaar later is Van Heusden terug met een ander actueel onderwerp, dat over de bejegening van buitenlanders gaat die in Nederland een plekje onder de zon ;proberen te vinden. In de telefilm De nieuwe wereld krijgen we daar een beeld van aan de hand van hoofdpersoon Mirte, die schoonmaker is in het aanmeldcentrum op Schiphol.

Mirte heeft het duidelijk niet gemakkelijk in het leven. Haar gezicht spreekt boekdelen. De blik is stug. Dagelijks rijdt ze op de brommer vanaf haar flat naar haar werk. De sleur is duidelijk. Het leven monotoon. Met de buitenlanders heeft ze geen contact. Ze sist hen toe als ze haar in de weg zitten. Ze doet mee aan een spelletje van bewakingsmensen om op hun camera te raden welke personen toegelaten zullen worden en welke teruggestuurd. ’s Avonds eet ze wel eens bij het gezin van haar broer Johan die haar negenjarige zoon Adri opgevangen heeft. We begrijpen langzaamaan dat Mirte zwaar gebukt gaat onder de dood van haar man.

Ze houdt stand door de buitenlanders sieraden af te troggelen in ruil waarvoor ze dan op haar mobiele telefoon naar familie mogen bellen. Daartoe pakt ze haar mobiel dagelijks in aluminiumfolie en stopt die in haar lunchpakket. Ook Luc spreekt haar aan over het gebruik van haar telefoon. Mirte heeft van de beveiligingsmensen al gehoord dat hij een bootvluchteling uit West Afrika zou zijn, die tijdens de oversteek naar Europa zijn vrouw verloren is. Ze heeft al, op grond van een eerste blik op de man, geuit dat ze daarvan niets gelooft. Ze vraagt Luc wat hij in een ruil voor vier minuten bellen naar zijn schoonmoeder haar kan aanbieden. Daarop toont Luc zijn hand met daaraan een polshorloge. Voordat de transactie in de slaapruimte plaatsvindt, wil Mirte echter de trouwring van Luc hebben. Hij wil daar eerst niet van weten, waarop Mirte treiterig vraagt of zijn vrouw daar misschien bezwaren tegen heeft. Tenslotte geeft Luc toe omdat hij toch zijn schoonmoeder wil inlichten. Mirte gaat met de ring naar een opkoper die haar niet eens zoveel geld voor de ring wil geven, maar haar overhaalt de ring te verkopen met daarbij een geschikt prijsje voor een tweedehands flatscreentelevisie, waarmee Mirte op haar beurt haar zoon Adri hoopt te paaien. Omdat haar broer erop tegen is dat de jongen het bakbeest op zijn kamer houdt, haalt Mirte haar zoon weer terug in huis.

Ze komt weer wat meer terug in de wereld door een beter contact met Luc. Ze probeert de ring terug te kopen maar dat lukt helaas niet omdat die al verkocht is. Ze heeft gehoord dat Luc weinig kansen heeft om toegelaten te worden tot Nederland. De toestand in Ivoorkust is volgens de autoriteiten inmiddels weer normaal. Daarop probeert ze informatie bij elkaar te krijgen om er voor te zorgen dat Luc toch in Nederland mag blijven. De afloop van de film is in ieder geval niet al te zoet.  

De hoofdrol van Bianca Krijgsman als Mirte is sterk. De grauwe beelden van de omgeving waarin ze probeert te overleven drukken haar stemming goed uit. Ze krijgt mooi tegenspel in de figuur van Issaka Sawadogo als Luc.

Hier mijn bespreking van Drone, hier de trailer van De nieuwe wereld op vimeo met daarop de prachtige scène op het eind van de film, hier nog een interview met Jaap van Heusden over zijn film.

De Europese droom (2017), documentaire van Misja Pekel

Tegenwerking bij Europese samenwerking is niet van vandaag of gisteren

Drie jaar geleden maakte documentairemaker Misja Pekel onder de titel De eurocrisis en de beeldvorming een programma over de crisis rond de verwachte uittreding van Griekenland uit de Europese Unie. Inmiddels is er een andere partner die op eigen houtje besloten heeft om het bijltje erbij neer te gooien. Na de Brexit kijkt Pekel terug op het ontstaan van de Unie en vooral de samenwerking daarin met de Britten die altijd al een buitenbeentje waren. De oude archiefbeelden zijn daarbij een lust voor het oog.

Het Verdrag van Maastricht, dat vijfentwintig jaar geleden gesloten werd, is niet aan Pekel voorbij gegaan omdat hij zelf uit die plaats komt. Toen al veroorzaakte het verdrag breuklijnen tussen voor – en tegenstanders van Europese samenwerking, dus de huidige malaise is niet alleen van vandaag de dag. Pekel laat aan de hand van oude televisiebeelden zien dat het verdrag in 1992 noodzakelijk was. De Nederlandse premier Ruud Lubbers zei dat de twaalf lidstaten gevangenen van elkaar waren en dat ze gebonden waren om tot overeenstemming te komen.

Pekel begint zijn documentaire aan het eind van de Koude Oorlog. De Amerikanen verkeerden in de illusie die ze die na de val van de Sovjet Unie gewonnen hadden. De gewijzigde verhoudingen in de wereld zorgden ervoor dat de Europese Unie in zicht kwam. De samenwerking ging daarvoor echter ook al niet gemakkelijk. Premier Thatcher lag in 1979 in Dublin al dwars op het gebied van de afdracht aan geld aan de Unie. Volgens de Britse diplomaat John Kerr irriteerde ze daarmee haar collega’s. 

Verschillende opvattingen over het lidmaatschap lagen aan de problemen ten grondslag. Lubbers vond dat men teveel bezig was met het doordrukken van het eigenbelang. Kerr meende dat de nationale trots van de Engelsen het moeilijk maakte om zich aan te passen bij de andere landen van de gemeenschap. Onlangs ging Pankaj Mishra daar in een Tegenlichtuitzending dieper op in. Het beeld dat Pekel van de kolos van de EU in Brussel laat zien, is daarbij illustratief.

Uffe Ellermann-Jensen, minister van Buitenlandse Zaken van Denemarken, zegt dat er geen bezieling voor Europa was, maar die kwam er wel in 1985 door Jacques Delors, die hamerde op een sociale component naast de economische samenwerking. Het proces dat hij in gang zette, werd in 1992 met het Verdrag van Maastricht afgerond, al ging dat niet soepel. Delors sprak zelfs de Engelse vakbonden toe die tegen de Europese samenwerking waren. Dat was tegen het zere been van Thatcher die niets zag in een centrale Europese regering en de mislukte Sovjet Unie daaraan ten voorbeeld stelde.

De Unie werd desalniettemin in het zadel geholpen door de val van de Muur. Mark Eyskens, de Belgische minister van BuZa, was verrast dat de woordvoerder van de DDR bekend maakte dat de burgers van Oost Berlijn meteen een kijkje konden nemen bij hun buren. Daarmee was het hek van de dam. Kohl deed daar nog een stapje bovenop door de eenwording van de Duitslanden aan te kondigen. Om aan de zorgen van de andere Europese leden tegemoet te komen was hij bereid om een monetaire unie in te voeren. Tijdens een conferentie in Straatsburg zat Thatcher bekneld tussen Frankrijk en Duitsland. In een toespraak in 1990 zei ze dat ze tegen een gemeenschappelijke munt was.

De oorlog in Joegoslavië maakte de vorming van een Unie nog urgenter. Om de vrede te waarborgen diende ook Oost Europa in het vangnet te worden opgenomen. De besprekingen over het Verdrag van Maastricht duurden lang en verliepen moeizaam. John Mayor die de plaats van Thatcher had ingenomen, bedwong een opt-out wat betreft de monetaire samenwerking en later, met Kerr als adviseur onder tafel, ook een opt-out wat betreft de sociale paragraaf. De burgers in Europa hadden weinig te zeggen over het verdrag, maar koningin Beatrix pleitte tijdens het openingsdiner voor de Unie. Hoewel de Denen in een referendum tegen het verdrag stemden, werd de overeenkomst uiteindelijk toch in een dik boek vastgelegd. In Engeland ontstond daarop UKIP die onder leiding van Nigel Farage ijverde voor onafhankelijkheid. Terwijl de Unie doorgroeide, stapte Groot – Brittannië er vorig jaar uit na een felle strijd waarbij tegenstanders van de Unie zoals de jonge Boris Johnson (zie foto), zich van valse argumenten bedienden.     

Hier mijn bespreking van De eurocrisis en de beeldvorming, hier mijn verslag van de Tegenlichtuitzending met Pankaj Mishra.

Het kind in jou

Het kind in jou

Het kind dat in jou leeft

heb je daar nog wel eens aan gedacht

of is die tekort gekomen in de race naar roem

de wens om erbij te horen

of alleen maar de noodzaak om jezelf in stand te houden?

Vandaag is de dag om even stil te staan

bij het kleine wezen in jezelf en te ervaren

wie je ooit was, waar je uit gegroeid bent,

die de eerste tekenen van leven gaf

en daarna veel of weinig wereldwijsheid ontwikkelde.

Zoek contact met het wezen dat de kern uitmaakt

van het leven dat je verder hebt uitgebouwd

en realiseer je dat het altijd afhankelijk was van anderen,

die het gevoed en zo goed mogelijk van steun voorzien hebben,

ook al was dat nooit volmaakt en kende het gebreken.

Spreek het toe en streel het zacht

en luister naar het antwoord dat je altijd krijgt

van de meer of minder ongehoorde ziel die in je leeft

in de stilte waarin volle aandacht heerst 

en waarin ook jij meer floreert dan waar dan ook.

Bedenk dat het aan jezelf is om verder te gaan

maar nooit te vergeten waar je vandaan komt

uit het kind dat verbonden is met het grotere geheel

dat ons draagt en voedt en waar we altijd terecht kunnen

om meer te worden zoals we eigenlijk zijn.

Filmrecensie: The Berlin affair (1985), Liliana Cavani

Liefdesgeschiedenis tussen twee vrouwen in een onmogelijke tijdsperiode

The Berlin affair is gebaseerd op de roman Kruisende lijnen die Junichiro Tanizaki aan het eind van de twintiger jaren schreef en die volgens de schrijver over het eeuwige verband tussen het kwade en het schone gaat. De Italiaanse filmregisseur Liliana Cavani bracht de tijd waarin de roman speelt over naar het eind van de jaren dertig in Berlijn, wanneer de macht van de nazi’s inmiddels op een hoogtepunt is.

Kern van de roman en de film is de lesbische relatie relatie die de Louise, de vrouw van Heinz, een staflid van de nazi’s krijgt met de knappe Mitsuko, dochter van de Japanse ambassadeur. De twee leren elkaar kennen tijdens een les modeltekenen bij de joodse leraar Benno. Mitsuko werpt meteen al een veelbetekenende blik op op Louise en Benno zegt tegen Louise dat haar tekening meer lijkt op Mitsuko dan op het naaktmodel dat op de tafel in het midden van het tekenlokaal zit. Tijdens een wandeling vertelt ze tegen Louise dat de voorkeur voor herfstbloemen vooruit wijst naar de dood. In het vervolg maakt ze haar rol van intrigante op overtuigende manier waar.

De liefde tussen de twee vrouwen, die op sensuele wijze in beeld wordt gebracht (zie foto), kan niet onopgemerkt blijven. Heinz ruikt al gauw onraad. Temeer omdat Mitsuko het stel ook tijdens het vrijen lastig valt met telefoontjes. Ze is duidelijk jaloers op de hechte band die Louise en Heinz met elkaar hebben en doet er van alles aan om hen uit elkaar te drijven. Als Louise echter eens bij Mitsuko op bezoek gaat, blijkt ze een verhouding met Benno te hebben. Mitsuko drukt Louise desalniettemin op het hart dat ze zich dood zal steken als Louise haar verlaat. In een voice-over horen we Louise daarop zeggen dat ze pas later begreep dat zoiets voor Mitsuko eerder een overwinning dan een verlies zou zijn.

Benno sluit een contract met Louise waarbij zij en Mitsuko elkaars geliefden mogen blijven als hij met haar kan trouwen. Louise ondertekent het contract dat echter later onder ogen komt van Heinz. Hij vertelt dat de band tussen Louise en Mitsuko de zo belangrijke verhouding tussen Duitsland en Japan kan schaden. Louise bedenkt daarop het plan om samen met Mitsuko zelfmoord te plegen met behulp van slaapmiddelen. Heinz voorkomt op het nippertje de dood van het stel en raakt op hetzelfde moment zelf in de ban van Mitsuko. Louise ziet dat ze naast haar in bed de liefde bedrijven, maar weet niet of ze droomt.

De toestand verslechtert als Benno blijkt te zijn weggevoerd. Heinz is zozeer verslingerd geraakt aan Mitsuko dat hij een baan in het geannexeerde Oostenrijk weigert. Zijn positie wordt verder onmogelijk als het contract dat Benno met Louise sloot, uitgelekt is. Heinz kan niet op zijn plaats blijven en wil vluchten. Mitsuko heeft een ander plan.

Fraai is het rolletje van de vrijzinnige literatuurprofessor bij wie Louise af en toe te rade gaat. Als ze voor het eerst in de film bij hem komt, noteert hij juist een spreuk van Schopenhauer, die zegt dat we, anders dan hoogleraren in de filosofie denken, eerder in het leven van een individu een plan kunnen ontdekken dan in de wereldgeschiedenis. Aan het eind van de film wordt hij zelf afgevoerd. Voordat hij opgepakt wordt raadt hij Louise, die als enige van de vier hoofdrolspelers de periode overleefd heeft, aan het verleden te nemen zoals het is en de liefdesgeschiedenis op te schrijven.   

Hier de trailer van de film die in het Duits Leidenschaften heet.

Robo sapiens (2017), zesdelige serie met Jelle Brandt Corstius

De met veel tam tam aangekondigde serie met JBC over robots valt tegen. De presentator die in Rusland zo informatief was, springt dit keer door de hele wereld maar komt om in oppervlakkigheid. Vragen naar de aard van de mens en onze toekomst lopen zonder veel onderscheid door in weinig kritische persoonlijke beschouwingen. De geboorte van dochter Mae, twee jaar geleden, leidde tot het idee om in zes stappen terug te blikken op haar leven. Dat gebeurt in animaties met de stem van Trudy Labij. Daarnaast wordt JBC op de voet gevolgd door robot Robin. Het idee dat het lot van de mensheid straks door robots wordt bepaald, lijkt me nogal voorbarig. De serie ademt een sfeer waarin we de moed hebben opgegeven en ons uitgeleverd aan de computer. De serie is daardoor aan de matte kant.

1: Geboorte

Mae stelt vast dat de mensen in 2017 nog onhandig met robots omgingen. Haar vader demonstreert dat met de manier waarop hij huisrobot Robin uitpakt en die vervolgens laat aankleden en programmeren. Een robot is niet veel anders dan een aangeklede computer, die we door onze antropomorfe instelling graag menselijke eigenschappen toekennen.

JBC kijkt met bewondering en angst naar de robots die ontwikkeld zijn. Hij loopt rond bij de garage in Palo Alto waar Steve Jobs zijn eerste Apple in elkaar zette en ziet op de telefoon van een programmeur de eerste levensgrote router. In Addis Abeba praat hij met een jonge programmeur die zijn drone tevergeefs de lucht in probeert te krijgen, waarop JBC hem een schouderklopje geeft en moed inspreekt. Hij bezoekt aldaar ook onze voorouder Lucy in het museum, vernoemd naar het nummer Lucy in the sky with diamonds. Een transhumanist denkt dat mens en robot straks in elkaar zullen opgaan. Hij werkt op een kantoor met digital natives die opgevoed zijn in het digitale tijdperk en niet anders kennen.

JBC gaat met Robin naar Londen waar Turing met een voorloper van de computer de code kraakte die de Tweede Wereldoorlog met een jaar bekort zou hebben. Hij rijdt diens assistente in een rolstoel rond. Zij mocht tot 1975 niets zeggen over het werk dat ze deed. Tenslotte praat hij in het mathematisch centrum met een werknemer die nog met zijn vader Hugo heeft samengewerkt. Hugo was gek op het medium en maakte een computerprogramma dat voorzag in regels voor afbrekingen van woorden. Tenslotte kijkt hij bij hem thuis op de bank met Robin en Mae naar een televisieprogramma over robots.

2: Groei

De uitzending begint met de vaststelling dat robots minder snel leren als de mens, maar dat ze een vaardigheid feilloos kunnen aanwenden als ze die onder de knie hebben.

Mae zal 85 jaar oud zijn in het jaar 2100 en ziet terug op het geklungel met computers in onze jaren. Ook de tred van haar vader moet het ontgelden die in Ethiopië rondloopt om daar te horen over een rekenles op een tablet door een virtuele onderwijzeres die niet door alle kinderen als gezaghebbend wordt ervaren, temeer omdat ze geen lichaam heeft.

Een excursie naar zelfrijdende auto’s in Californië levert weinig meer op dan handjes schudden en geïnteresseerd toeluisteren naar het geknauw van jongere en oudere fanatici. Ernstiger is de ontwikkeling in San Diego van robots die het werk van douaniers kunnen overnemen en feilloos aan de ogen kunnen zien of iemand strafbaar is. Mae roept daarna dat robots haar kunnen doorzien en haar zelfs beter kennen dan ze zichzelf kent. JBC komt nog eens terug op een fragment over de teleurstelling van Kasparov die van een schaakrobot verloor en dat als reputatieschade voor de mensheid zag. JBC vertelt dat de computer onlangs ook al een spelletje go heeft gewonnen. Hij spreekt met een paar pokerfanaten die erkennen dat hun hersenen nooit kunnen wat een computer kan.

Samen met Robin staat hij aan de kust waar gevist wordt. Dat brengt hem op de evolutie van de mens die langzaam ging, terwijl dat bij robots heel wat sneller en efficiënter kan. Op de VU probeert men daarentegen de natuurlijke evolutie zoveel mogelijk na te bootsen waarbij nieuwe mutaties ontstaan uit een willekeurige kruising. JBC neemt ook nog een kijkje bij een bedrijf dat zich richt op evolutionaire algoritmes waarmee via een autonoom proces problemen kunnen worden opgelost waar de mens niet zo gauw aan gedacht zou hebben. Een medewerker vergelijkt de angst voor toekomstige ontwikkelingen met de angst vroeger voor de auto. JBC hoopt dat men wel een panic button bij de hand heeft voor als het mis gaat. De medewerker op de VU heeft die in ieder geval achter de hand als mutaties onwenselijk zijn.

3: Werk

JBC werpt een blik vooruit in de wereld waarin zijn dochter Mae straks werkt. Een robotwagentje brengt zijn lunch naar het terras waar hij zit, de ochtendspits behoort tot het verleden en mensen kunnen hun leven aan andere zaken besteden.

In Londen leert men op school omgaat met robots en spelletjes bedenken. Volgens een hoogleraar robotica in Sheffield is dat ook de toekomst. Hij zegt dat er zelfs robots zijn die hamburgers maken en adviseert de leerlingen om vooral creatief en flexibel te zijn, want hoe de wereld er straks uitziet dat is niet te voorzien. JBC laat met een terugblik op de vervallen autofabrieken in Detroit zien dat alles in een rap tempo kan veranderen.

In Shenzen zijn de veranderingen door de robotisering merkbaar. Waar men vroeger aan de lopende band mensenhanden te kort kwam, wordt de menskracht nu vervangen door robots, die zelfs in het donker hun gang kunnen gaan. Het geeft JBC een onrustig gevoel als hij alleen in de slaapkamer is met Robin, die eindelijk ook weer eens te zien is. Hij gaat met een werkloze man mee naar zijn armoedige buurt en hoort dat hij vroeger bij Foxcomm werkte die negatief in het nieuws kwam vanwege de slechte arbeidsomstandigheden, waarop men over is gegaan op de robot.

In Bleskensgraaf heeft een boer veel profijt van een melkrobot. Een andere robot zorgt dat de mest in de gaten verdwijnt, hetgeen prettig is voor de koeien. De boer is tevreden over de samenwerking met de robots.

Mae zegt dat een robot wellicht geen hart heeft, maar wel een ziel. Ze legt dat verder niet uit, maar het brengt JBC ertoe terug te grijpen naar Johan Huizinga die de spelende mens centraal stelde in zijn beschouwingen. Wrang is het feit dat een Amerikaanse bowlingcoach zijn vrouw verloor door een ongeluk in de fabriek met een robot. JBC vraagt zich af of er grenzen zijn aan het gebruik van robots, omdat ongelukken snel kunnen gebeuren. De hoogleraar uit Sheffield verklaart zich tegenstander van de killerrobots, zoals de Israëlische Harpy aaHardie mensen doden zonder een onderscheid te maken tussen militairen of burgers. Dat een robot in Dallas een moordenaar doodde en dat drones in Zuid Afrika worden ingezet tegen stakende mijnwerkers roept de vraag op waar we de grenzen stellen.

4: Relaties

JBC bezoekt de Britse uitvinder Tony Ellis die al vanaf 1979 zelf robots maakt. Er staat er een in zijn werkruimte die JBC meteen begroet omdat hij diens gezicht herkent. De man vertelt dat zijn eerste robot heel groot was en de nodige schade veroorzaakte omdat hij niet te stoppen was.

Daarna begint Mae over een relatie die verbroken werd toen ze 23 jaar oud was. Haar vader is in Tokio waar de robotindustrie groot is vanwege de vergrijzing die om zich heen grijpt. De overheid investeert daarom vanaf de jaren tachtig in de ontwikkeling van robots. Volgt een item over een ouder Japans stel dat veel plezier heef van hun robothond. Aibo zorgt ervoor dat ze altijd iets om over te praten hebben en de vrouw kan haar chagrijn op de hond uitleven zonder dat iemand daar last van heeft. Elders in Tokio vervoert een jonge vrouw haar robot Pepper in een wagentje. Ze vertelt dat het eerst problemen gaf om Pepper mee te nemen in de metro maar dat dit werd opgelost. Ze beschouwt Pepper als haar partner die haar bestaan weerspiegelt.

JBC chat op de computer met chatbot Rosie die nauwelijks voor een mens lijkt onder te doen, al zegt Rosie niet veel over zichzelf. De ontwikkelaars ervan, het echtpaar Wilcox uit Wales zegt dat de echte mogelijkheden ermee nog toekomstmuziek zijn. Een jonge vrouwelijke deskundige legt uit dat kinderen minder empathie voor anderen hebben als ze veel omgaan met computers en robots, maar daarmee wel meer geduld hebben.

Als het over relaties gaat, kan de sekspop niet achterwege blijven. De RealDoll vervult alle wensen, of men nou wil dat de pop op een echt mens lijkt of juist de seksuele fantasie aan het werk zet. JBC laat zich voorlichten over de penissen en vagina’s die losgekoppeld kunnen worden en ook beide gebruikt kunnen worden. Een roboseksueel laat zien hoe knus het is met een silconenmodel met wie hij ook zoent. In de porno industrie heeft men dit soort modellen toegerust met elektronica waarbij zelfs karaktertrekken kunnen worden toegevoegd.

In Londen praat JBC tenslotte met een mevrouw die een verklaard tegenstander is van de seksrobots, omdat die ervoor zorgen dat het sociale isolement en de psychische problemen in de wereld toenemen. Robots zijn leuk als vermaak maar verder niet.   

5: Ouderdom

JBC is in Kampala waar tegenwoordig iedereen via een smartphone op de hoogte is van de ontwikkelingen in de wereld, die dan ook veel kleiner is geworden dan vroeger. Computers helpen in toenemende mate de mens, onder andere om stropers van olifanten en nijlpaarden op te sporen. De patrouilles worden op basis van een algoritme uitgevoerd en dragen daardoor vrucht af, waardoor de nijpaarden lekker in het water kunnen badderen.

JBC vraagt zich inmiddels af hoe hij zijn dochter op de toekomst kan voorbereiden, waarin de klimaatverandering zich straks zal aandienen met temperaturen die nu in Bordeaux voorkomen. In Oeganda heeft daar nu al last van. Boeren worden geholpen met programma’s op de telefoon die bepalen wanneer ze het beste kunnen planten, oogsten en water geven.

In Los Angeles kampt men met de gevolgen voor de privacy door de vele camera’s op straat  Personen die niets verkeerds gedaan hebben, komen na contact met de politie terecht in een netwerk waarna ze weer lastig gevallen worden. Gelukkig zijn er mensen die protesteren tegen deze technologie, die ontwikkeld is in het leger en uitgeprobeerd in Irak en Afghanistan. Ook op de TU in Delft maakt men zich zorgen over massa surveillance technieken, die bedoeld waren om de gezondheid te bevorderen, maar ingezet worden om het koopgedrag te stimuleren en het stemgedrag te beïnvloeden.

Mae zegt dat haar vader blij is met Google maps maar dat men zich niet realiseert dat men betaalt met zijn identiteit. Ze denkt met heimwee terug aan de tijd dat gedachten nog vrij waren. JBC vraagt zich af of computers ook humor hebben, spreekt daarover met mensen die dat kunnen weten en concludeert dat alleen de mens voorlopig nog gevoelens heeft.

6: Dood

JBC is weer terug in Addis Abeba in Ethiopië, dat een van de eerste landen was dat zich bekeerde tot het christendom. Zelf is hij niet gelovig. Mae zegt dat hij inmiddels 122 jaar is en een gewone dood verkiest. Hij spreekt met een jonge Ethiopiër die anders dan zijn gelovige vader geloof hecht aan de technologie die zelfs de dood zal kunnen uitbannen. Diens vader is van mening dat het geloof de grootheidswaanzin van de mens in bedwang kan houden. JBC zelf zegt dat hij vroeger bang was voor de dood maar dat hij dat minder sterk heeft na de geboorte van Mae .

Technologie kruipt in ons lijf en maakt ons leven aangenamer. Hij gaat met een elektronische zeehond op bezoek bij een demente bejaarde, die heel blij is met het beest en er zelfs aan twijfelt of die echt is. De technologie gaat zo snel dat men straks zijn hersenen kan kopiëren. In Oxford worden ideeën ontwikkeld, die gaan in de richting van onsterfelijkheid. Dat brengt JBC op een herinnering aan een gesprek met een Rus die ervoor zorgde dat het lichaam van Lenin goed geconserveerd bleef. Het bewaren van de geest is een ander verhaal. Er zijn zelfs mensen die computerprogramma’s ontwikkelen om met de doden te kunnen praten. Een jonge vrouw die haar vriend verloor, praat met hem in het programma Replika op grond van informatie die ze eerst in de computer gestopt heeft. JBC vraagt zich quasi diepzinnig af of het goed is als de mens uit het leven verdwijnt. Mae voegt daaraan toe dat ze het wel gehad heeft met haar vriendin Eva die in een computer verdween.

Zoltan Istvan is een Amerikaanse transhumanist. Daarover werd al in de eerste aflevering gesproken. Hij was presidentskandidaat in 2016 en reed met een doodskistbusje naar Washington D.C. om geld op te halen voor meer onderzoek naar zijn stokpaardje. In huis heeft hij een robot om zijn schattige dochters kennis te laten maken met de nieuwe technologie. Volgens hem kan het land beter op basis van algoritmen bestuurd worden. In Addis Abeba vertelt een nogal zweverige Amerikaan over singulariteit. Hij gelooft in transcendentie waardoor de mens zich tot een bovenmenselijke entiteit kan ontwikkelen. In Japan gelooft men al langer dat dingen bezield zijn, hetgeen de fantasie van JBC op hol doet slaan. Hij ziet zelfs een bejaardencentrum voor thermostaten voor zich. Mae is blij met de tijd waarin ze leeft omdat ze harmonieus samenleeft met robots, misschien nog wel een miljoen jaar. Tenslotte zet JBC Robin uit en stopt hem in een kist, waarmee nogal abrupt een einde komt aan een wisselvallige serie, die nauwelijks tot de verbeelding kon spreken.    

Hier veel meer informatie op de site van de programmareeks

Theaterrecensie: Kruistocht, Theater Artemis, Toneelschuur, 22 december 2017

Bevlogen pleidooi tegen her vijanddenken

De theaterproducties van Marjolijn van Heemstra volgen elkaar in snel tempo op. Met de sterke voorstelling Zohre nog op mijn netvlies, dat ging over haar moeizame relatie met een Afghaanse vluchtelinge, toverde ze alweer de nieuwe productie Kruistocht uit haar hoed. Dit maal over het toenemende radicalisme, samen met acteur Sadettin Kirmyziyüz, die twee jaar geleden in De radicalisering van Sadettin K. uiteenzette hoe moeilijk de positie van een moslim in de huidige westerse maatschappij is.   

Aanleiding voor de voorstelling is het boek Kruistocht in spijkerbroek van Thea Beckman, geschreven in het jaar 1972 in een tijd toen de wereld er nog heel anders uitzag dan tegenwoordig. In die relatief vredige dagen hadden we er nog geen idee van dat het fenomeen kruistocht veertig jaar later weer opgenomen werd in het taalgebruik. De avontuurlijke roman van Beckman was vooral een historische schets van een tijd die we al lang achter ons gelaten hadden. Zoals in de voorstelling wordt opgemerkt, veranderde de wereld na de aanslag op de Twin Towers in 2001. De wraak van Bush en zijn oproep tot een kruistocht werd beantwoord door een radicalisering onder de islamieten, die zich aangevallen voelden door de scherpe toon van Bush. Deze spanning duurt voort tot de dag van vandaag.

Marjolijn en Sadettin beginnen in het donker met een boekbespreking over de roman. Zij zijn al gekleed voor de reis die ze, in navolging van de kinderen in 1212 maar dit maal als waarschuwing tegen het radicalisme samen met hun driejarige kinderen door Frankrijk naar Marseille zullen gaan maken. Ze vertellen bij het licht van een lantaarntje over de indruk die de roman van Beckman vroeger maakte. Achter hen hangt een groot scherm met een bosaanzicht waarop al gauw de schaduwen van kinderen te zien zijn die aan de kruistocht deelnamen. Tijdens de voorstelling wordt het scherm heel langzaam opgehesen, waardoor we een steeds beter beeld krijgen van de groep die in de tijd steeds dichterbij komt. De humor is af te lezen in de rechterbovenhoek van het scherm waarin de kinderen zich met hun smartphone tot de ouders in de zaal wenden om bijvoorbeeld aan te geven welke schoenen van hen zijn.

De interactie tussen Marjolijn en Sadettin is nogal voorspelbaar maar kent ook veel humor. Dat begint er al mee dat de kinderkruistocht, zoals Beckman die beschreven had, gericht was tegen de Saracenen die Jeruzalem hadden ingenomen. Als Marjolijn daarover voorleest schijnt ze met haar lantaarn in het gezicht van Sadettin, die zich gaandeweg steeds meer getergd voelt, ook omdat hij steeds degene is die zijn paspoort moet laten zien. De humor kent dan ook een wrange kant, die tenslotte leidt tot een ruzie tussen de twee collega’s, waarbij Sadettin zijn woede zelfs afreageert op de voortschuifelende groep. In een soort nabespreking wordt gereflecteerd op de wijze waarop de voorstelling tot stand kwam en daarmee wordt er nog een andere laag aangebracht.

De bevlogen Van Heemstra zou zichzelf niet zijn als ze haar engagement niet duidelijk naar voren zou brengen. Nadat Sadettin eerst nog suggereerde om na eeuwen van geharrewar maar een boedelscheiding te organiseren tussen christendom en moslims, beseft hij al gauw dat de verstrengeling tussen beide culturen, die verbonden worden door de Mare Nostrum te groot is. In een sterke nabeschouwing spreekt Van Heemstra haar afschuw uit over alle kinderen die tegenwoordig verdwijnen tijdens de vlucht naar Europa. Ze bepleit dat de Middellandse zee, zoals de leiders van de vroegere kruistochten dit ook voorstelden, zou wijken voor allen die een kijkje aan de andere kant zouden willen nemen. Daarmee krijgt ze de zaal muisstil.    

De voorstelling Kruistocht werd geregisseerd door Jetse Batelaan van de jeugdtheatergroep Artemis en werd gerealiseerd in samenwerking met Trouble man en de Stichting Marjolijn van Heemstra.

Hier mijn bespreking van Zohre, hier die van De radicalisering van Sadettin K., hier die van Kruistocht in spijkerbroek. Tenslotte hier ook nog een trailer. De foto is van Kurt van der Elst. 

bijgewerkt om 11:37 uur.