Een sprookje ondergaan is beter dan begrijpen
De Estlandse filmmaker Priit Tender maakte een animatie van
een oud Russisch sprookje, dat in het Nederlands De madenkweker heet en raakte zozeer in de ban van het verhaal dat
hij de wereld af reisde om de betekenis ervan te achterhalen. Het verhaal is
afkomstig van de Chukotka, een volk dat in het uiterste oosten van Rusland
woont, tegen de Beringstraat aan en dat uit rendierenhoeders en zeehondenjagers
bestaat. Aan het eind van de reis gaat Tender naar het gebied toe om vast te
stellen dat de omgeving een fraaie achtergrond voor zijn animatiefilm zou zijn.
Het sprookje gaat over een jong stel dat op de ijsvlakte
woont en geen kinderen kan krijgen. De man, een zeehondenjager, bouwt daarom
een put waarin hij maden kweekt door ze te voeden met zeehonden. Zijn bedoeling
is om zijn vrouw in de put te gooien, maar die doorziet, geholpen door een
spin, zijn plan en ziet dat de man in de put valt.
We beginnen in Tallinn. Tender toont de vrouwelijke acteur
die lijntjes in haar gezicht heeft om aan te geven hoeveel ontbering ze heeft
doorstaan. Hoe meer lijntjes zo’n vrouw had, hoe meer pijn ze kon doorstaan. In
Tartu duikt hij in een archief met oude volksverhalen. De archivaris is
onbekend met het sprookje maar kent wel andere verhalen over een stel dat geen
kinderen kon krijgen. Hij zegt dat sprookjes bedoeld waren voor jongeren om ze
voor te bereiden op de volwassenheid. De inhoud gaat daarom over echte
problemen waar ze mee te maken krijgen. Terug in Tallinn praat Tender met een
psychotherapeute die een en ander uitlegt over de beperkte zicht van de twee
personen in de animatie (zie foto). Dan kan men alleen nog doorgaan op de ingeslagen weg
en wordt alles zinloos. De man schuift de schuld af op zijn vrouw en probeert
haar te doden in een madenhoop.
In Londen praat Tender met schrijfster Deborah Levy die in
Wenen is geweest en daar een Freudiaans artikel heeft gevonden over De madenkweker, waarin het huwelijk als
een bron van problemen wordt voorgesteld. Levy denkt dat het een verhaal voor
vrouwen bedoeld is, want de vrouw maakt, in een poging om te vluchten, de man
gek door haar muiltjes als erotische objecten in het rond te laten slingeren. Ze
krijgt hulp van boven in de vorm van een geluksspin, die haar tenslotte met
diens zoon laat trouwen. Tender ontmoet in de Royal Academy of Arts zijn
collega Joan Ashworth die hem vertelt dat Freud een belangrijke figuur is voor
studenten aan de academie. Tender vertoont zijn animatiefilm aan een groep
studenten en krijgt onder andere als feedback te horen dat de vrouw te passief
zou zijn, waarop Tender zegt dat hij zich aan het verhaal hield.
In Sint Petersburg bezoekt hij een vrouw van de Chukotka,
die de taalkunde van haar volk doceert en aan gewichtsheffen doet, dit naar
aanleiding van de ziekte tuberculose die haar een jaar lang in bed hield.
Tender vraagt of daar nog steeds moppen over haar volk gemaakt worden en dat is
inderdaad het geval. In een etnografisch museum bekijken ze afbeeldingen van
sprookjes op walvistanden. De docente vertelt dat haar volk matriarchaal
georganiseerd was en dat men een gast een nacht bij de gastvrouw liet om de
bloedlijnen te vermengen. Tender hoort ook keelzangeres Olga Lelykai een
performance doen, die ook meewerkt aan de animatiefilm. Ze zegt daarover dat
men de botten niet in de kuil liet liggen en dat de spin een verbinding vormt
tussen de hogere en de lagere wereld.
Tenslotte reist Tender naar het gebied zelf. Een oude vrouw
is de sprookjes vergeten en ook de liedjes maar een ander zingt zonder schroom.
Een man zegt dat men elkaar vroeger verhalen vertelde, terwijl men tegenwoordig
televisie kijkt, een vrouw vertelt een verhaal dat lijkt op De madenkweker. Het brengt Tender tot de
uitspraak dat de vorm kan verschillen maar dat de strekking hetzelfde blijft.
Een man die verslaafd was aan alcohol ziet de maden als een symbool van zijn
verslaving, die de persoon opvreten. Tender ontdekt dat de portretjes op de
grafstenen lijken op de gezichten in zijn animatiefilm en dat de kuilen waarin
men het zeehondenvlees bewaarde een fraaie indruk geven van het sprookje dat,
zoals het fragment over de buidel die de vrouw van de spin niet mag openen,
voor meerdere uitleg vatbaar is. Hij eindigt ermee dat we het sprookje beter
kunnen ondergaan dan proberen te begrijpen.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten