Wiel Kusters over Mijn versnipperd bestaan, VPRO Boeken, 12 oktober 2014

Over een verlangen dat zichzelf stilt en scherven die schitteren

De titel van de biografie Mijn versnipperd bestaan gaat verder met de ondertitel Het leven van Kees Fens 1929-2008. Over het onderwerp kan dus geen misverstand bestaan. Ik herinner me van Kees Fens toen hij op mijn middelbare school een lezing gaf die me boven de pet ging, net als zijn maandagse essays in later jaren op pagina twee van de Volkskrant, maar anderzijds kon ik zijn fabelachtig uitgesponnen kritiek bijvoorbeeld over het werk van Jan Wolkers zeer waarderen.

Wim Brands toont een exemplarisch moment uit de persoonlijke documentaire Erfgenaam van een lege hemel (Hans Keller, 2008), waarin Fens de Chassékerk bezoekt die in dezelfde staat van onttakeling bevindt als hij zelf vlak voor zijn overlijden aan een longziekte. Brands memoreert dat zijn katholieke jeugd als een rode draad door zijn leven loopt en een grote rol speelt in de stukjes die hij daar later over schreef.

Biograaf Wiel Kusters schetst de door crisis getekende tijd waarin Fens in Amsterdam-West opgroeide. Zonder vader die bij de koopvaardij had gewerkt maar aan tbc overleed, met zijn moeder die met moeite de touwtjes aan elkaar kon vastknopen. Hij had steun aan de diensten in de Chassékerk waar hij tegenover woonde. Hij hield van de Latijnse liturgie, die uit eeuwenoude teksten bestond en samen met de muziek het licht en de wierook alle zintuigen aansprak, waardoor geloofservaring later voor hem altijd belangrijker was dan de geloofsleer. Hij bezocht het Ignatiuscollege en moest gemiddeld een zeven en een half halen om voor gratis studieboeken in aanmerking te komen. Hij werkte als leraar Nederlands in Haarlem en Amsterdam en werd in 1982 benoemd tot hoogleraar in de taal- en letterkunde in Nijmegen.

Brands vraagt wat er over blijft van alle literaire kritieken en essays die hij geschreven heeft.

Kusters gokt op de meer persoonlijke stukken, die Fens onder pseudoniem A.L.Boom later in weekblad De Tijd schreef. In 1978 stopte hij als literatuurcriticus en daarna werd hij een stukjessschrijver, waarin hij zijn wereldbeschouwing niet onder tafel of stoelen stak.

Brands begint over kritiek op de biografie door een Limburger, die natuurlijk een te katholiek persoon van Fens gemaakt heeft.

Kusters antwoordt beslist dat Fens zo’n katholiek was. Hij vond dat de literaire esthetica zonder de kerkvaders en de exegese niet denkbaar was en refereerde daar vaak aan.

Brands refereert aan de Vondellezing Geschilderd leven (1988) van Frans Kellendonk, een katholiek, die graag de lege plek zou willen vullen.

Volgens Kusters gaat het ook bij Fens om een verlangen dat zichzelf stilt en wakker houdt zonder daar een concrete invulling bij te hebben.

Brands vraagt wat er opnieuw uitgegeven moet worden naast alle bundels die er al bestaan.

Kusters noemt de stukken die onder het pseudoniem A.L.Boom zijn verschenen en ander werk van de schrijver Fens dat nog nooit gepubliceerd is.

Brands komt nog terug op de titel van de biografie Mijn versnipperd bestaan dat een negatieve klank heeft, maar dit was niet het geval bij Fens. Hij vond dat hij in de marge van het bestaan schreef over scherven die schitterden.

Kusters beaamt dat zijn stukjes glitteren.  

Wiel Kusters zat in januari 2013 bij Brands aan tafel om te spreken over zijn boek In en onder het dorp, dat over het leven in de Limburgse mijnbouw gaat.