Werdegang einer Familie
Door het gesprek van Jellie Brouwer met Thomas Heerma van
Voss hoorde ik al een en ander van de film die Pieter Verhoeff over het
schrijversgezin maakte waarvan Thomas deel uitmaakt. De afgelopen tijd schreven
alle leden daarvan een boek, Thomas en zijn broer Daan zelfs twee. Vader Arend
Jan, een gepensioneerd radioman, kwam uit met Dokie, een familiebericht over een drie jaar ouder zusje dat op
haar zevende werd doodgereden, moeder en sociologe Christien Brinkgreve
publiceerde Het verlangen naar gezag.
Het leek familievriend Verhoeff een aardig moment om de gezinsleden
eens met elkaar te confronteren. Men koos daarvoor een hotel in Noord Frankrijk
waar het gezin vaker verbleef op weg naar een zomervakantie in Bretagne.
De documentaire begint evenwel met een fragment uit het
literaire tribunaal onder leiding van rechter Felix Rottenberg dat Daan in april
2013 in de Oude Kerk in Amsterdam organiseerde naar aanleiding van zijn roman De vergeting, waarin de hoofdpersoon al
zijn herinneringen kwijt is. Daarin stelde hij, zoals advocaat Gerard Spong schetste,
de eer van zijn familie zodanig op proef, dat de moeder eronder leed. In de documentaire
komt Verhoeff hierop terug na de gezinsgesprekken.
Het gesprek aan de etenstafel van het Noord Franse hotel
begint over de herinnering, die volgens Arend Jan in zijn geval goed is. Hij
weet nog precies aan welk tafeltje ze eerder zaten. Daan meent echter dat zijn
vader een selectief geheugen heeft omdat hij niet meer weet wat zijn mening
over De vergeting was en Christien
merkt op dat haar man in zijn herinnering leeft. Arend Jan weet nog wel dat hij
eerst niet zo gecharmeerd was van de gepensioneerde leraar in diens roman Stern, maar later viel het hem mee dat
Stern toch niet erg op hem leek.
De onderlinge openhartigheid van de familieleden is mooi om
te zien. Christien is daarvan ook een voorstander want anders zou de documentaire
een flauwe soep worden. Ze erkent dat ze moeilijk nee kon zeggen tegen haar
zoons, vindt dat het geen gemakkelijk gezin is met een man die niet geruststelt,
bekent dat ze Daan beschermde tegen de agressie van zijn vader en stelt dat het
verwerven van haar eigen plaats in het gezin moeilijker is dan op de
universiteit. Dat laatste is tegen het zere been van Arend Jan die meteen over een
Werdegang spreekt, een term waarover men het niet eens is in het gezin, zodat
er, zoals vaker, een woordenboek aan te pas moet komen. Daan leest voor dat
Werdegang zowel carrière, ontwikkeling als tragische ondergang betekent,
hetgeen Arend Jan tevreden stemt.
Het valt de vader die vaker als kop van jut gebruikt wordt
niet kwalijk te nemen dat het wantrouwen bij hem ingebakken zit. Het
verongelukken van zijn zusje moet een grote wond in hem geslagen hebben, te
meer omdat zijn moeder daar ook nog eens over loog. Fraai is zijn verhaal aan
Verhoeff tijdens het bekijken van oude familiefoto’s dat zijn vader die
buschauffeur was graag een condoleancebezoek bracht als zich een
verkeersongeluk met dodelijke afloop had voorgedaan. Zijn vrouw merkte zelfs op
dat er maar een dodelijk ongeluk moest voorkomen als haar man weer eens erg humeurig
was.
Christien neemt het Daan kwalijk dat hij haar zo onzichtbaar
heeft gemaakt in De vergeting, waarin
zij, anders dan haar man, als moederschoot diende. Tijdens het tribunaal horen
we uitgebreid haar klacht daarover. Rechter Felix Rottenberg vindt ten slotte dat
verdachte een gebaar zou moeten maken, bijvoorbeeld in de vorm van een
persoonlijke brief aan zijn moeder. Die brief kwam er ook. Daan leest hem zelfs
voor aan het eind van de documentaire.
Behalve allerlei boeiende interacties in dit gezin waarin
fictie en feiten dwars door elkaar lopen, geeft de documentaire ook een aardig
inzicht in de manier waarop trauma’s
doorwerken. Christien verwoordt dat mooi als ze zegt dat de
rouw van Arend Jan ook als stemming in het gezin leeft. De romans van de zoons gaan
niet voor niets over angst en wantrouwen. Veel lof voor de mededeelzaamheid van
de gezinsleden en de blik van Verhoeff op hun ontwikkeling, om het Duitse
verklaring van Werdegang maar te gebruiken.
Hier
mijn verslag van het gesprek van Jellie Brouwer met Thomas Heerma van Voss over
zijn verhalenbundel De derde persoon.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten