Filmrecensie: Unsere Mütter, unsere Väter(2013), Stefan Kolditz

Indrukwekkend pamflet tegen alles verterende oorlog.

Het drama dat de jongste Duitse geschiedenis weergeeft, is van een hoog niveau. De hoofdrolspelers Franz Biberkopf en Hermann Simon staan in het geheugen van de liefhebber van dit soort drama gegrift. De driedelige film Unsere Väter, unsere Mütter toont een vijftal Berlijnse jongeren aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog. Wir waren fünf, horen we vaak. Het vijftal staat op de foto vrolijk naast elkaar: Wilhelm en zijn broertje met de vreselijke naam Friedhelm, Charlotte, Viktor en Greta. Drie jongens, twee meisjes. Vier ariërs, één jood. We bezien de oorlog vanuit het gezichtspunt van de Nazi’s. De morele dilemma’s die de vijf vrienden voor hun kiezen staan centraal. De voice over zorgt weer voor de sfeer in dit levensechte, documentaireachtige werk.

1.      Eine Andere Zeit

Het verhaal begint in juni 1941 met het afscheid van Wilhelm en zijn belezen broer Friedhelm van hun ouders. Ze vertrekken met de Windhonddivsie naar Rusland, maar denken met kerst weer terug te zijn. Charlotte meldt zich aan bij het Rode Kruis om dicht bij haar vriend Wilhelm te blijven. Op de laatste avond dat ze met hun vijven bij elkaar zitten, valt de Nazi Dorn binnen. Er is geklaagd over negermuziek. Hij verzoekt de bevallige Greta zich de volgende dag op zijn kantoor te melden, aanvaardt haar verontschuldigingen en neemt haar meteen tot minnares, met als tegenprestatie dat hij haar in het theater beroemd zal maken. Greta van haar kant denkt Dorn te kunnen gebuiken om haar joodse vriend Viktor, die in het naaiatelier van zijn vader bezig is aan een mooie jurk voor Greta terwijl zijn onderdanige vader jodensterren op hun kleren naait, aan een uitreisvisum te helpen.

De broers Winter boeken terrein in Rusland. Wilhelm is luitenant en plichtsgetrouw, Friedhelm houdt niet van schieten. Charlotte werkt in een veldhospitaal. Als ze staat te schutteren bij een bloederige operatie, wordt ze weggestuurd naar de verpleegafdeling. De hoofdzuster zegt dat ze maar een Roemeense assistente moet kiezen. 

De inval in Rusland stokt. Er ontstaat onenigheid in de compagnie en er zijn geweldsincidenten. Friedhelm is de gebeten hond en wordt in elkaar geslagen. Wilhelm stuurt hem naar het veldhospitaal, waar Charlotte werkt. Charlotte vraagt hem naar Wilhelm. Die verschijnt maar reageert koel op haar. Charlotte vraagt zich af of assistente Marina te vertrouwen is. Ze komt erachter dat Marina een joodse is en geeft haar aan. Ze heeft meteen spijt van haar actie en raadt Marina aan te vluchten, maar Marina wordt al afgevoerd. Charlotte bedrinkt zich.

De Duitse inval strandt in de sneeuw. Wilhelm voelt zich schuldig ten opzichte van Charlotte. Friedhelm raakt zwaar gewond, met onzekere afloop. Viktor krijgt zijn uitreisvisum, maar ontdekt dat Greta hem ontrouw is. Hij legt haar nieuwe jurk voor haar in haar kleedkamer en vertrekt. Op weg naar het station wordt hij aangehouden en vastgezet. De dienstdoende officier wenst hem later een goede reis. De kijker weet niet waar naar toe, maar vreest het ergste.

2.      Ein anderer Krieg

Het is mei 1943. Friedhelm heeft zijn verwondingen overleefd. Greta zingt Mein kleines Herz en wordt door haar Nazi op tournee gestuurd naar Rusland, waar de oorlog in een beslissende fase is. Ze treedt op voor de Windhonddivisie. Charlotte, die dichtbij is in het hospitaal, komt ook. Veel vrolijkheid is er niet. Greta heeft een diner afspraak met een officier, Wilhelm zegt dat hij terug moet. Charlotte wil niet achterblijven. Wilhelm zegt later tegen Friedhelm dat hij Charlotte geen hoop wilde geven. De beslissende slag begint nog voor Greta vertrokken is. Wilhelm vertelt net tegen zijn broer dat hij hem in eerder in de steek liet, maar dan vallen de vijandelijke bommen. Greta vlucht in het hospitaal en vraagt zich af hoe het met Viktor gaat. De divisie moet een telegraafstation veroveren, maar zonder steun van tanks is dat een nauwelijks te volbrengen taak. De oorlog zit voor Duitsland in het slop. Friedhelm wil dat Wilhelm hen aanstuurt, maar de laatste raakt gewond en rust uit bij een verlaten huisje aan een meer. Ook Friedrich raakt zwaar gewond, maar door eigen vuur en belandt in het hospitaal. Charlotte krijgt dokter Jahn zover dat ze hem opereert. Als Friedhelm enigszins opgeknapt is, zegt hij, voor dat hij met Greta terugkeert naar Duitsland, dat Wilhelm gesneuveld is. Charlotte breekt en zoekt steun bij Jahn. Friedhelm wordt niet geaccepteerd door zijn vader die treurt om Wilhelm, waarop Friedhelm weer terug gaat. Greta is teleurgesteld in de oorlog en belt Dorn bij hem thuis. Diens vrouw is niet blij met haar telefoontje. Dorn wil van Greta af, maar zij zegt hem dat zij zwanger van hem is. Het geeft haar een harde stomp in haar buik. Wilhelm wordt in het huisje opgepakt en krijgt te horen dat hij wordt gefusilleerd.  

Viktor tenslotte zit in een trein naar Auschwitz maar ontsnapt met de Poolse Alina. Er volgt een heroïsche terugweg, tot ze tenslotte bij partizanen komen die Viktor gevangen nemen.

3.      Ein Anderes Land

Het is juni 1944. Oorlog is niet zozeer vechten als wachten klinkt het van verschillende kanten. Dat geldt zeker voor Greta die in de gevangenis in Berlijn zit opgesloten en daar ook aan haar eind zal komen. Viktor wordt door de partizanen als lokaas gebruikt om Duitsers te vangen. Wilhelm wordt niet doodgeschoten, maar in een strafbataljon geplaatst onder leiding van een sadistische Nazi. Friedhelm zit in een legerkamp in Polen en ziet als chauffeur van zijn meerdere Hiemer Viktor op de weg, die vertelt over een omleiding. Friedhelm weet dat het een valstrik is, waardoor hij met Hiemer ontsnapt. Hiemer vertelt hem dat Wilhelm nog leeft.

Ook Charlotte ziet Wilhelm. Ze is er overstuur van dat hij opeens in levende lijve voor haar staat. Ze werkt in Polen en probeert Duitse soldaten gerepatrieerd te krijgeen, hetgeen tegen de moraal van verpleegster Hildegard is, waardoor Charlotte als preventie van dokter Jahn een overplaatsing naar Berlijn krijgt. Dorn gaat op bezoek bij Greta om een bewijs van goed gedrag maar dat weigert ze en daarmee tekent ze haar doodvonnis.

Het is juli 1944. De oorlog is verloren maar houdt niet op. De partizanen overvallen een trein met een wapentransport. De leider doet de wagons weer dicht als er geen wapens maar joden in zitte.n. Als men met de buit het bos in loopt, opent Viktor alsnog de wagondeuren, maar verraadt zichzelf daarmee. Hij wordt in een spannende scène niet doodgeschoten maar mag gaan. Niet veel later staat hij in het bos tegenover Friedhelm, die hem ook laat vluchten.

Het is februari 1945. De Russen nemen het over. Het Duitse hospitaal breekt op. Wilhelm steekt zijn sadistische meerdere dood en vlucht. Dorn hoort op de BBC dat de Russen en de Amerikanen elkaar bij Torgau hebben ontmoet en dat de oorlog voorbij is. Hij verbrandt zijn uniform en papieren.

Het is mei 1945. Friedhelm (1923-1945) stuit met zijn mannen op een Russische divisie, schrijft een kaart naar huis en loopt op de geweren toe, hoewel hij zich ook had kunnen overgeven als de rest. Viktor (1921-1997) komt terug in zijn ouderlijk huis dat is ingenomen door een Duits gezin. Hij gaat naar de woning van Greta (1921-1945) en ziet daar een stoffig blad met haar op de voorkant als zangeres. Hij gaat naar de plek, waar ze vroeger bijeenkwamen, die in puin ligt net als de hele stad. Daar ontmoet hij als bij toverslag Wilhelm en Charlotte (1921-2003). Dat gaat wel erg snel. Alsof ze uit een kast komen, waarin ze vier jaar lang gezeten hebben. Wilhelm (1920 - ) schenkt in. Ze proosten op het leven of wat daarvan over is.  

Tot zover het karkas van deze weg van verderf, die door de vorige generatie ondergaan werd. De scènes wisselen elkaar in alle delen in snel tempo af. Het zijn steeds korte fragmenten die we van de hoofdrolspelers te zien krijgen. We gaan over van de een naar de ander, net zoals de beweegredenen van de vijf in deze extreme geweldsjaren veranderen. De vredelievende Friedhelm ontpopt zich als een plichtsgetrouw soldaat die vele tegenstanders uit de weg ruimt. Zijn plichtsgetrouwe broer weigert in deel 3 het huis van een Russisch boerengezin in de fik te steken. Viktor komt Dorn tegen die werkt bij een dienst die politieagenten rekruteert. Viktor kan niet geloven dat de SS-er zomaar weer een andere baan heeft. Dorn zegt zelfs tegen Viktor dat hij Greta heeft geprobeerd te redden. Greta die eerder uit was op een carrière geeft niet toe, maar gaat in hongerstaking. Charlotte met haar prachtige fijne motoriek blijft redelijk in evenwicht, maar verraadde wel een Jodin.

De rampspoed die iedereen ondervindt maakt Unsere Mütter, unsere Väter tot een indrukwekkend pamflet tegen de alles verterende oorlog. Hier de trailer.