Reimar Schefold over Wees goed voor je ziel, VPRO-boeken, 20 mei 2012

Stam met een andere levensopvatting

De van oorsprong Zwitserse antropoloog Reimar Schefold verbleef vanaf de jaren zestig regelmatig bij de Sakuddei, een stam op Mentawai, een eiland voor de kust van Sumatra. Men heeft geen geldeconomie, geen leider, geen arbeidsdeling. Schefold maakte eerder films en schreef nu een boek over hen.

Wim Brands toont een houten strandvogel die gebruikt wordt om de ziel, die in onze fontanel zetelt, aan te lokken, want die gaat volgens de Sakuddei graag op stap. In onze dromen vertelt de ziel in beeldspraak wat hij beleeft. Als die naar de voorouders gaat, houdt dat de dood in. Het is dus belangrijk de ziel bij zich te houden.

We zien een fragment van een ritueel dat eens in de paar maanden gehouden wordt, waarin de ziel aangelokt wordt, die zo nieuwsgierig is als een kind en graag rondhangt. De ziel wordt aangetrokken door sieraden of voedsel. Sjamanen kunnen de voorouders zien als ze in trance zijn en vaststellen waar de ziel is. Er bestaat ook een lokspijs in een schoteltje waarin men de ziel probeert in te sluiten.

Brands probeert zich voor te stellen dat wij op maandagochtend hun levensstijl zouden overnemen.

Schefold zegt dat het belangrijk is om creatief te zijn, iets van je leven willen maken. In plaats van leiders leeft men in gezinnen in groepsverband in longhouses. Conflicten worden uitgesproken. Dat duur soms dagenlang. Schefold noemt conflicten over het delen van de eigendommen: het gebeurt dat sommigen te weinig bijdragen aan een feest. Soms kan dat leiden tot een splitsing van de groep. Een nieuwe groep ontstaat, die zich op een andere plaats vestigt. Er was ooit een geschil tussen de stamleden over de politiek van Soekarno die hun cultuur geen bijdrage vond vormen voor de staat. De groep die de traditie wilde voortzetten vertrok naar het eiland. Zonder ruzie overigens.

Tatoeages zijn belangrijk om aantrekkelijk te zijn voor de ziel en de identiteit te versterken. Bij de dood krijgt men een herinneringsteken in de vorm van een arm en een hand met daarop de tatoeages. Als men voortijdig sterft is dat een teken dat er iets is misgegaan. Dan heeft men een taboe verbroken. Een man die een kano maakte terwijl zijn vrouw zwanger was, deed daaraan verkeerd. Uithollen en uitdragen gaat niet samen.

De Sakuddei hebben veel regels, meer dan wij. Dat komt omdat een centraal gezag afwezig is, zegt Schefold. De praktijk wordt gesanctioneerd door geesten. Als men stiekem vlees is komt er een geest in de gedaante van een krokodil een kijkje nemen. De verdachte wordt ziek. Het is aan de medicijnmannen om de geest gerust te stellen door bloemen in de rivier te werpen waardoor de zieke weer kan genezen.    

Wim Brands vraagt of men nog in oude verbanden wil en kan leven. Wat het belang ervan is.

Schefold begint over het ecotoerisme, dat de eigen identiteit versterkt. Leven in de stam houdt een rijk bestaan in. De Sakuddei kunnen zich niet voorstellen dat mensen gelukkig zijn met de arbeidsdeling. Zo is het.