Schrijfster in een duty free zone
De van oorsprong Joegoslavisch Kroatische Ugresic leest in
de serie Tijdgenoten van de vrijzinnige Vlaamse omroep Lichtpunt een
fragment voor uit Nationaliteit: geen (1993) waarin de hoofdpersoon in
kleine stukjes uiteen valt. Het maakt niet uit of ze daar is of hier.
Hoezo die destructie van haar vroegere Joegoslavië? De
behoefte om alles plat te branden? Haar gebrek aan instemming met de opdeling
van Joegoslavië werd in Kroatië niet gewaardeerd. Ze protesteerde tegen de
concentratiekampen en het verjagen van andere nationaliteiten. Het feit dat ze
geen nationalistische gevoelens koesterde, hield een politieke beschuldiging
in, namelijk van communisme. De Kroaten wilden opnieuw beginnen. Een onmogelijk
project, zegt ze. Zij vertrok. Een fase van commercialisatie is ingetreden.
Dankzij internet is de Joegoslavische cultuur bewaard gebleven.
De vraag is of een oplossing zoals in Tsjecho-Slowakije
mogelijk zou zijn geweest met die drang tot destructie, stelt interviewer
William van Laeken.
Ugresic zegt dat de bevolking werd gehersenspoeld door de
leiders. Er heerste verwarring. De media zetten al tien jaar eerder aan tot
oorlog. Het is een mythe dat men op vechten belust was. Het ging om de
materiële toeëigening van de Joegoslavische eigendommen door enkelen. Het
resultaat van de oorlog is maatschappelijke en sociale verdeeldheid.
Bent u ook schuldig?
Ugresic spreekt liever van een collectieve verantwoordelijkheid.
Er was een lage frustratie tolerantie voor het fascisme. Ook zij deed daaraan
mee. Karadzic was eerst een lachwekkend persoon. Later protesteerde ze, maar er
werd niet meer naar haar geluisterd. Het zit in de aard van de mens, zegt
Ugresic.
Was ze blij met de processen in Den Haag tegen de leiders?
Berechting zorgt voor gerechtigheid, maar, net als de
processen tegen oude Nazi’s, niet meer voor een katharsis. Men heeft andere
zorgen. Over de economie en de democratie. In Kroatië zijn een half miljoen
werklozen op een bevolking van vier miljoen. Er is een grote bureaucratie met
veel diplomaten, die allemaal moeten eten. Sinds 2004 is haar land, net als
aartsvijand Servië, kandidaat lidstaat van de EU, maar ze weet niet of die
straks nog wel bestaat. Ouderwetse begrippen hebben hun inhoud verloren. Noties
als natie en democratie vallen uiteen. Wie regeert er? De bankwereld? Wie
zitten er achter? Het zijn onzekere tijden.
In een fragment van een toespraak op een bijkeenkomst van
vertalers neemt Ugresic het op voor buitenlanders. Een schrijver moet een
beetje een buitenstaander zijn. Ze heeft daar haar eigen reden voor. Ze woont
in een natieloze zone. Dat is eenzaam, maar het geeft ook ruimte.
Ze schrijft in het Servo-Kroatisch dat is uiteengevallen in
drie talen. Van buitenaf gezien is het een wonder, zegt ze, dat ze nog
schrijft, dat ze als schrijfster overleefde. Het is schizofreen om drie, vier
talen te hebben, het begin van een zelfmoordproject. De machtsverhoudingen in
de literaire wereld maken het moeilijk voor iemand uit een klein land. Ze
bevindt zich in een duty free zone.
We zien beelden van het Spui. Ze woont op het moment in
Amsterdam. In essays is ze pessimistisch over literatuur als kunst. Het is
onzinnig daar rustig onder te blijven, zegt Ugresic. Het is een lang proces
geweest sinds de opkomst van de massamedia. Internet verdiepte het verval. Ooit
had de literatuur waarde. De letterkunde valt uiteen. De literatuurtheorie is
tegenwoordig de geschiedenis van de literatuurtheorie. De gemakslezer wint
terrein. De macht is aan de consument. Verkoopcijfers zijn belangrijk. Het
uiterlijk van de schrijver is belangrijker dan zijn tekst. Het boek is een
product geworden. ‘Wordt eerst beroemd, schrijf daarna een boek.’
Wellicht zou Dubravka Ugresci baat hebben bij de boeken van
de Poolse socioloog Zygmunt Bauman die stelt dat wij in een veranderde en zich
uitbreidende wereld minder een vaststaande identiteit en meer vloeiende grenzen
hebben. Wellicht is zij een hybride mens, net als Teju Cole (zie mijn blog,
eerder vandaag).
Geen opmerkingen:
Een reactie posten