Welcome, reader! According to Antony Hegarty in this second decade of the new century our future is determined. What will it be? Stays all the same and do we sink away in the mud or is something new coming up? In this blog I try to follow new cultural developments.

Welkom, lezer! Volgens Antony Hegarty leven we in bijzondere tijden. In dit tweede decennium van de eenentwintigste eeuw worden de lijnen uitgezet naar de toekomst. Wat wordt het? Blijft alles zoals het is en zakken we langzaam weg in het moeras van zelfgenoegzaamheid of gloort er ergens iets nieuws aan de horizon? In dit blog volg ik de ontwikkelingen op de voet. Als u op de hoogte wilt blijven, kunt u zich ook aanmelden als volger. Schrijven is een avontuur en bloggen is dat zeker. Met vriendelijke groet, Rein Swart.

Laat ik zeggen dat literaire kritiek voor mij geen kritiek is, zolang zij geen kritiek is op het leven zelf. Rudy Cornets de Groot.

Do not go gentle into that good night, Old age should burn and rage at close of day; Rage, rage against the dying of the light. Dylan Thomas.

Het is juist de roman die laat zien dat het leven geen roman is. Bas Heijne.

In het begin was het Woord, het Woord was bij God en het Woord was God. Johannes.



zondag 24 mei 2015

Theaterrecensie: De kersentuin, Stan, Toneelschuur, 23 mei 2015



Overrompelend en stil makend portret van maatschappelijke verandering

De kersentuin was het laatste theaterstuk dat Anton Tjechov schreef voordat hij in 1904 overleed. Hij werkte lang aan de tekst, die vlak voor zijn dood onder regie van Stanislavski in première ging. De kersentuin speelt op het breukvlak van de feodale en de nieuwe tijd en handelt over een aan lager wal geraakte aristocratische familie die in rep en roer is over de toekomst. De Vlaamse theatergroep Stan weet wel raad met chaotische toestanden. Het tienkoppige gezelschap verbeeldt met een bijna gedrogeerde euforie de laatste dagen van de oude orde.

Vooraf staan de spelers al trappelend te wachten in het enorme decor met verweerde glaspanelen met vitrages daarboven aan de linkerzijde en oude kapstokken aan de andere kant. Op de grond ligt een kolossaal zeil dat een vloerkleed met symmetrische patronen moet voorstellen. Het ligt in het de kinderkamer van het oude landhuis waar de familie na de thuiskomst van mater familias Andrejevna Ranjevskaja (Jolente De Keersmaeker) uit Parijs een beraad houdt om aan veiling van het landgoed met daarop oude kersenbomen te ontkomen.  

Stan brengt De kersentuin low profile. Het is alsof we naar een vrijblijvende repetitie kijken, waarin iedereen zijn eigen gang gaat en, zoals inderdaad het geval is, de regisseur ontbreekt. Zakenman Lopachim (Frank Vercruyssen) loopt rond met de blik van een regelneef. Hij probeert het publiek aan de uiterste linkerkant, dat uitkijkt op de spots achter de glazen wand, betere plaatsen toe te wijzen. Als dat niet lukt, vanwege de onverwacht hoge opkomst van het aantal toeschouwers, deelt hij de benadeelde toeschouwers mee dat ze alleen tijdens het eerste bedrijf last van de glaswand zullen hebben. Een van de jonge speelsters voorziet dat ze daar juist prima zitten. Ze zullen een andere voorstelling zien die ook zeer de moeite waard is.

Zonder verdere overgang begint Lopachim tegen het als enige op het toneel overgebleven kamermeisje (Scarlet Timmers) over de tijd van aankomst van de trein uit Moskou. Hij vertelt dat hij rijk is, maar wel van boerenafkomst. Zijn verklaring wordt gevolgd door die van de boekhouder die zijn nieuwe krakende schoenen komt tonen en zegt iets over het belang van de sociale achtergrond van de mensen op het landgoed. Als het gezelschap eenmaal gearriveerd is, trekt de boekhouder een wit jasje aan om aan te geven dat hij ook de functie van de oude bediende Firs (Stijn van Opstal) vervult. Hij zucht vaak dat de verhoudingen vroeger tenminste duidelijk waren, is de hele voorstelling door bezorgd dat men kou vatten en bedient op een koddige manier de spots aan de linkerkant alsmede de ventilator die de kersenbloesem de kinderkamer in blaast. Zijn opmerking dat het publiek aan de linkerzijde inderdaad goed zit, wekt de lachlust op.

De beminnelijke dochter Anja (Evelien Bosmans) vertelt over de lange reis terwijl haar vermoeide moeder en haar breedsprakerige oom Leonid (Robby Cleiren) de vertrouwde omgeving in zich opnemen. Het voorstel van zakenman Lopachim om de kersenbomen om te kappen en daarvoor in de plaats datsja’s te plaatsen die veel geld van zomergasten opleveren, valt niet in goede aarde. De moeder stelt haar hoop op een oude tante die mogelijk geld geeft om het landgoed te behouden. Ontroerend is haar weerzien met de liberale student Petja (Lukas de Wolf), de vroegere onderwijzer van haar zoontje dat op het landgoed verdronk, hetgeen reden voor haar was om naar Frankrijk te vertrekken. Ze staat niet te wachten op nog meer tegenslagen.  

Tot het bonte gezelschap, dat de aandacht van het publiek opeist, behoort ook de vitale pleegdochter Varja (Evgenia Brendes). Haar moeder wil haar koppelen aan zakenman Lopachim en daarmee het behoud van het landgoed veilig stellen. Sfeervol is haar Russisch dat door een toeschouwer verstaan wordt. In het derde bedrijf vraagt een speler heel gevat aan deze Russisch sprekende kijker naar de betekenis van haar woorden. Een ander opvallend personage is Charlotte, een vrijgevochten jonge vrouw van onbestemde afkomst met een achtergrond op goochelgebied, die voor luchtige en kleurrijke accenten in de voorstelling zorgt.

De changementen tussen de vier bedrijven worden door het gezelschap gezamenlijk verricht en roepen een sterk collectief gevoel op. Charlotte houdt tussen het eerste en tweede bedrijf de trekkoorden van de vitrage als een stel ballonnen op de kermis vast, zodat de anderen de glaspanelen naar de achterwand kunnen rijden. Firs probeert met een kruimeldief de scherven van een kopje op te ruimen dat het kamermeisje van schrik liet vallen toen ze besprongen werd door de drank- en geldzuchtige bediende Jasja (Bert Haelvoet). Tijdens de volgende slapstick-achtige buitenscène (zie foto van Koen Broos) steekt Jasja, door de magische invloed van Charlotte, vergeefs een sigaar op, maar later geeft ze hem alsnog een vuurtje met de met was ingesmeerde loop van haar geweer. Het kamermeisje geniet van de nabijheid van Jasja en de boekhouder begeleidt zichzelf met een humoristisch lied op gitaar, door hem steevast een mandoline genoemd. Het is tegelijk treurig dat hij geen richting in zijn leven heeft en daarom altijd een pistool bij zich draagt.

In het derde bedrijf, dat op 22 augustus speelt, de dag van de mogelijke veiling van het landgoed, danst men energiek op de toppen van de vulkaan, hoewel de moeder de muzikanten niet eens kan betalen. De zondvloed lijkt niet ver weg. Af en toe valt men uit de danszaal de salon binnen om het hart te luchten of, zoals Jasja die al twee beroertes heeft gehad, op adem te komen. De moeder wacht in spanning op Lopachim en Leonid die naar de veiling zijn geweest. Er gaan geruchten dat het landgoed verkocht is. Lopachim komt als eerste terug om dit te bevestigen maar kan niet praten omdat hij per ongeluk op het hoofd geraakt is door een keu, waarmee Leonid zijn dagen slijt. Later horen we dat hijzelf het landgoed gekocht heeft en dat hij straks de kersenbomen zal rooien. Blij is hij er niet mee, evenmin als de familie. Jasja in de enige die zich te goed doet aan de champagne die Lopachim aan het begin van het laatste bedrijf inschenkt.

De moeder kan haar verlies moeilijk accepteren. Het inzicht in de nieuwe tijd dat Petja haar probeert bij te brengen is niet aan haar besteed. De afbraak van de kersentuin ligt als een molensteen op haar hart. Ze besluit gehoor te geven aan het verzoek van haar zieke minnaar om naar Parijs terug te keren. De anderen gaan terug naar de stad. Voor het zover is, wil de moeder toch nog een huwelijk tussen Varja met Lopachim arrangeren, maar Lopachim is, stilletjes gadegeslagen door de rest van het gezelschap, te schuchter om Varja in te palmen en reist net als de anderen af. De eenzaam achtergebleven boekhouder blaast het kaarsje uit.     

Anders dan bijvoorbeeld Oom Wanja mist De kersentuin een duidelijke verhaallijn, waardoor de aantrekkingskracht elders vandaan gehaald moet worden. Stan doet dit door een veelheid van melodramatische taferelen en personages, waarmee de inertie van de bezittende klasse, het in drank vergetelheid zoekende volk en de onvermijdelijke verliefdheden tussen de veelal jonge mensen duidelijk naar voren worden gebracht. In tijden van onzekerheid overheerst de weemoed naar de duidelijke vormen in het verleden. De kersentuin van Stan is een overrompelende, maar tegelijk stil makende ervaring. Het spektakel doet denken aan onze eigen tijd, waarin eenzelfde soort onzekerheid en daarop gestoelde reflexen waarneembaar zijn.   

Geen opmerkingen:

Een reactie posten