Toef Jaeger over Koning Eenoog, een migrantenverhaal, VPRO-Boeken, 11 januari 2015

Schrijver in een spagaat tussen Nederland en Zuid-Afrika

De biografie Koning Eenoog van Toef Jaeger heeft als ondertitel Leven en werk van Henk van Woerden (1947-2005), de schilder en schrijver, die van zijn negende tot zijn twintigste in Kaapstad woonde, een periode die een grote invloed op zijn leven had.

Wim Brands toont een fragment waarin Van Woerden een verhaal voorleest uit zijn eerste boek Moenie kyk nie (1993) over een bezoek met zijn moeder aan een winkel, waar men glazen ogen verkocht. Ze wilde een blauw oog kopen voor zoon Henk, die een aangeboren oogafwijking had. Het werd een staalblauw oog maar dat viel volgens moeder niet op, die zich er verder over verbaasde dat men glazen ogen in de uitverkoop had.

Brands vraagt of Van Woerden een doos had met glazen ogen maar dat is Jaeger onbekend.

Brands geeft een korte schets van Van Woerden als eeuwig zoekende migrant en vraagt Jaeger, die hem al kende voor ze zijn biografie schreef, wat voor man hij was.

Jaeger vond hem een grote, leuke man die haar anders naar schilderijen liet kijken. In het overleg voor Writers Unlimited, het jaarlijkse literatuurfestival in Den Haag dat komende donderdag weer losbarst, koos hij altijd andere gastschrijvers dan de anderen. Hij had een dwarse kijk, was moeilijk voor anderen en ook voor zichzelf.  

Brands zegt dat men in Koning Eenoog van de ene in de andere verbazing valt.

Jaeger had genoeg materiaal. Ze wist niet dat Van Woerden alles opschreef en bewaarde. Daarbij waren de brieven van zijn moeder aan zijn oma, die in een koffer zaten en een beeld gaven hoe het gezin in Kaapstad overleefde. De moeder van Henk maakte het niet lang, de andere kinderen in het gezin werden in een weeshuis geplaatst. Henk was daarvoor te oud en doolde door Kaapstad. Hij maakte wel de middelbare school af en ging naar de kunstacademie. Omdat hij dacht dat hij in Nederland betere kansen had en slecht met zijn schoonouders overweg kon, keerde hij in 1969 terug naar zijn geboorteland. Hij werd echter niet met open armen ontvangen. Over de gevoelens van Henk in de periode rond de dood van zijn moeder is weinig bekend. Hij was tot zijn spijt niet bij haar begrafenis en miste zijn broer Hans heel erg. Later verbleef hij ook op Kreta vanwege een beter klimaat dan het koude Nederlandse.  

Brands vraagt naar de reden dat het gezin naar Kaapstad ging.

Dat had te maken met het feit dat de vader van Henk fout was geweest in de oorlog. Eenmaal terug in Nederland werd hij alsnog opgepakt en te werk gesteld. Zijn leven lang zocht hij aansluiting. Aan het eind bedacht hij een identiteitsmachine, waar men een nagel in diende te doen en daardoor iemands identiteit kon achterhalen, een project dat echter mislukte.

Brands vraagt welke betekenis het voor Henk had dat zijn vader bij de NSB was geweest.

Henk kwam erachter door een brief van de eerste geliefde van zijn vader. Hij interviewde haar en nam de gesprekken op op bandjes. Daarop klinkt hij heel rustig, maar in zijn verhalen is hij emotioneel. Moenie kyk nie is gebaseerd op de brieven uit de koffer van zijn oma. Er zijn ook opnames van gesprekken met de Grieke dader van de moord op Verwoerd.

Brands vraagt naar de merkwaardige verhouding die Van Woerden met Zuid–Afrika had.

Jaeger zegt dat hij persoonlijk niet, maar in zijn boeken wel geëngageerd was. Hij had dat van huis uit niet meegekregen.

Brands vraagt of Van Woerden verscheurd werd.

Na zijn boek Een mond vol glas  ging hij terug naar Zuid-Afrika maar vond daar geen aansluiting. Men verweet hem dat hij, net als Gerrit Komrij die het Ingrid Jonker archief had opgekocht, hun erfgoed had gejat. Dat raakte hem diep.

Van Woerden overleed in Minneapolis, waar hij Writer in Residence was aan de universiteit van Michigan, door een hartstilstand op 57 jarige leeftijd. Jaeger noemt Van Woerden een echte Amsterdammer maar ook een migrant. Ze raadt geïnteresseerde lezers aan te beginnen met Moenie kyk nie (1993)en daarna Een mond van glas (1998) dat ze zijn mooiste boek vindt.  

Aangepast om 10:16 na een aanmerking van Manon Uphoff, zie hieronder.