Joost Swarte over Charlie Hebdo, Nooit meer slapen, 8 januari 2015

Cartoon onderdeel van het publieke debat

Pieter van der Wielen van het VPRO radioprogramma Nooit meer slapen spreekt een dag na de aanslag op Charlie Hebdo met Joost Swarte (Heemstede, 1947), illustrator, striptekenaar en architect. Hij hoorde het nieuws van zijn vrouw die achter de computer zat. Hijzelf was aan het eind van een interview en meteen gingen bij hem de knoppen om. Hoewel Charlie Hebdo een potentieel slachtoffer was, was het tijdschrift in Frankrijk, waar cartoons een grotere belangstelling genieten, een onderdeel van het publieke debat.

Van der Wielen vraagt naar vermoorde tekenaars die Swarte persoonlijk kende.

Swarte noemt Cabut en Wolinski. De laatste kwam uit Tunesië en had waardering voor de Arabische cultuur. Hij werd geïnspireerd door het Amerikaanse tijdschrift Mad, maar later steeds soberder. Zijn oorvijgen hadden betrekking op seks en politiek. Swarte kende Wolinski via Willem (Bernard Holtrop), die 7 januari j.l. te nauwer nood aan de dood ontsnapte maar niet anders tegen zijn vak aankijkt. Holtrop woonde al in Parijs en tekende voor Hara-Kiri, een blad dat in de jaren zestig tegen alles in ging. Wolinski richtte het maandblad Charlie Mensuel op, waarin tekeningen van Swarte gepubliceerd werden die qua stijl bestonden uit een mix van Kuifje en Krupp.

Van der Wielen vraagt naar de sfeer op de redactie van Charlie Hebdo.

Swarte vertelt over jonge kunstenaars die als vrienden aan een lange tafel zaten waarop drank en kranten. Naar aanleiding van het nieuws maakten ze cartoons die ze dan midden op tafel gooiden, waaruit dan de inhoud voor het nieuwe nummer gekozen werd.

Van der Wielen zegt dat Charlie Hebdo iedereen te grazen nam, links of rechts, atheïstisch, moslim of katholiek. Na de dood van De Gaulle maakte men een omslag die verkeerd viel. Later kregen ze de islam over zich heen door het publiceren van de Deense spotprent van de profeet, waarin diens volgers bespot werden. Politici die op de redactie kwamen werden de volgende dag in hun hemd gezet.

Swarte zegt dat tegen geweren geen kruid gewassen is. Het overhoop halen door middel van satire vormt een belangrijke rol in de maatschappij.

Van der Wielen vraagt of het einde van Charlie Hebdo in zicht is.

Swarte weet dat niet. De kern van de medewerkers is vermoord, maar de maatschappelijke behoefte aan spotprenten verdwijnt niet. Tekeningen spreken, anders dan artikelen, direct aan. Strips staan in Frankrijk ook op een hoger niveau dan in Nederland waar meteen de associatie met kinderen gelegd wordt. De scherpe cartoons van de laatste dagen duiden op de noodzaak om de intolerantie in het hart te treffen.

Van der Wielen begint over het Nederlandse project tijdens het festival in Angoulême.

Twee jaar geleden kreeg Willem daar de oeuvreprijs, waarna hij de tentoonstelling van het jaar daarop mocht samenstellen. Een groep Nederlanders reisde met de bus en een zeefdrukinstallatie naar Angoulême om daar werk te presenteren zoals Willem dat deed in de jaren zestig. Net als Charlie Hebdo bespraken ze in de ochtend de nieuwsfeiten en maakten tekeningen op transparant papier die gezeefdrukt werden en in de stad opgeplakt. Onderwerpen waren de Olympische Spelen in Sotsji, mevrouw Trierweiler en de milieuproblemen in Japan.

Van der Wielen laat een fragment van een gesprek van Wim Brands met Holtrop horen, waarin diens gebrek aan de behoefte aan erkenning te beluisteren is. Hij wil nooit met staatslieden en accepteert geen medailles, maar wil alleen met zijn vak bezig zijn.

Swarte noemt Holtrop een zachtaardige man, maar fel in zijn uitingen.

Van der Wielen vraagt wat een goede cartoon is.

Dat is volgens Swarte moeilijk te zeggen. Het heeft te maken met de vaardigheid van de tekenaar, de persoonlijke stijl en de invalshoek. Hij noemt nog eens de verdrietige profeet omringd door klootzakken. De profeet is op de tekening een propje en roept een hele denkwereld op.  

   

Hier de fraaie website van Joost Swarte.