Een bioloog die van het observeren zijn levenswerk maakte
Primatoloog Frans de Waal (1948) heeft in de Verenigde
Staten een belangwekkende carrière opgebouwd over onderzoek naar apen en kan
daar op een boeiende manier over vertellen. Het is nog interessanter dat Janine
Abbring er deze zondagavond vol in gaat. Ze wil alles weten over de onderwerpen
die De Waal inbrengt, bijvoorbeeld over de richtingenstrijd in de biologie
tussen het behaviourisme en de ethologie, die volgens De Waal tegenwoordig
wordt overstegen door onderzoek naar mentale processen bij dieren. Abbring hakkelt
tijdens het stellen van vragen, maar neemt geen blad voor de mond. Vooral op
het gebied van seks toont ze zich een nieuwsgierig toehoorster. Ze zegt spontaan
dat ze op een vragenlijst, die daar over zou gaan, zou invullen dat ze het
vaker zou doen dan ze doet.
Die vragenlijsten zijn niet aan De Waal besteed. Hij is een
man die liever kijkt en noteert wat hij ziet. Dat was vroeger al zo toen hij er
met een schepnet op uit ging en stekelbaarsjes bestudeerde in zijn aquarium,
maar ook later toen hij heel wat duzenden
uren naar de chimpansees in Burgers Zoo keek, die daar door de gebroeders Van
Hooff de vrijheid kregen om op een eiland hun eigen gang te gaan. Abbring
verbaast zich na drie uur over het feit dat De Waal toch ongedurig tegenover
haar zat. Daarop antwoordt hij dat hij vooral tegenover dieren heel
geconcentreerd kan zijn. Hij is een goede leerling van Niko Tinbergen, een van
de voorlopers van de diergedragskunde ofwel de ethologie, die lang in een
tentje in Engeland zat om het gedrag van kokmeeuwen te observeren.
De meeste fragmenten gaan natuurlijk over apen, waarbij de
verschillen tussen de chimpansees en de Bonobo’s opvallend zijn. Terwijl de
eersten vooral bezig zijn met het veroveren van macht, zoekt de tweede soort
vooral liefde en vrede. Seksualiteit is een belangrijk middel om die te
waarborgen. De Waal toont een filmpje waarin overeenkomsten te zien zijn tussen
De tuin der lusten van Jeroen Bosch
en het gedrag van festivalgangers tijdens Woodstock. Het is niet zo dat
chimpansees brute machtswellustelingen zijn. De alfaman is, als hij eenmaal
zeker is van zijn machtspositie, gericht op het verzoenen en het bemiddelen.
Dat brengt De Waal op Trump die dit in het geheel niet doet en zich daarom een
slechte leider toont. Zijn handdrukken zijn daar een mooi voorbeeld van. De
Waal denkt dan ook dat Trump het niet lang volhoudt.
Het was een genoegen te kijken naar de fragmenten die langer
duurden dan de vorige keren. Bert Haanstra was na De Waal in 1984 in Burgers
Zoo toen de machtsstrijd net over was, maar kon toch nog aardig laten zien hoe
het er bij de chimpansees aan toe gaat. Het gedrag dat De Waal beschreef in Chimpansee-politiek (1982) met als
ondertitel Macht en seks bij mensapen
bestaat uit het zoeken naar bondgenootschappen en het belonen van elkaar. Samenwerking
blijkt belangrijk in de dierenwereld zoals we zagen in een fragment met twee
olifanten uit 2012. Het is eigenlijk vreemd dat De Waal niet meer oog heeft
voor samenwerking in de mensenmaatschappij, maar ongetwijfeld heeft de
Amerikaanse samenleving - waar men er wel komt als men goede ideeën heeft en
hard wil werken - hem tot zijn welwillende oordeel gebracht. Daar kon hij ook beter
zijn eigen weg vinden dan in de hokjesgeest die in Nederland heerste. Hij moest
in ieder geval niets hebben van de manier waarop Wouter Buikhuisen eind jaren
zeventig door VN columnist Hugo Brandt Corstius bejegend werd. In een
aandoenlijk interview door Cherry Duyns en Roelof Kiers uit 1978 zegt Buitenhuisen
dat hij Vrij Nederland heeft opgezegd maar dat zijn vrouw er een genomen heeft.
Naar Nederland zal De Waal niet meer terugkeren. Hij heeft
zijn hart verpand aan de stad Atlanta, een moderne metropool in het zwarte
Zuiden, en eindigt met Ray Charles, die een ode aan de staat Georgia brengt.
Daarmee kwam een eind aan een prachtige uitzending met scherpte en gevoel. De
Waal toonde zich een tegenstander van de bio industrie, die volgens hem heel
wat schadelijker is dan de dierentuin en toonde een bijzonder fragment van
Mama, de moeder aap die in Burgers Zoo woonde en voor haar sterven een
ontroerend contact had met Jan Van Hooff. Helaas hoorden we te weinig over de rechten
van chimpansees, zoals in beeld gebracht in de documentaire Unlocking the cage (2016) van Chris
Hegedius en D.A. Pennebacker, waarin jurist Steen Wise het opneemt voor een
goede oude dag van chimpansees die een beroerd leven gehad hebben. De strijd
tegen de bio industrie en de achterstelling van dieren is een taaie en had
geholpen kunnen worden met een duidelijk pleidooi voor meer erkenning van dierenrechten,
temeer omdat De Waal opmerkte dat de mens genetisch maar anderhalf procent
anders is dan de aap en met dat kleine verschil weinig gedaan heeft.
Hier
mijn bespreking van Unlocking the cage.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten